Leksemalarida graduonimiya bitiruv malakaviy ishi

 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

38 
2.2 Holat fe’llarida darajalanish
. 
Holat fe‟llarida holat ma‟nosi anglashiladi. 
Dardlashmoq, 
hasratlashmoq.
Bu fe‟llarda insonning ichki 
kechinmalarini kim bilandir o„rtoqlashmoq ma‟nosi anglashiladi. Shunga qarab 
darajalanadi va darajalanish qatoriga joylashtiramiz. 
 
Sen bilan bir dardlashgim keldida, bolam. 
Yigitlardan yuqoriroqda ikki dehqon o„tirar, bu yil sabzi piyozning bozori 
kasodligidan va ulovsizlikdan hasratlashar edilar. (Oybek, Qutlug„ qon). 
Hayolidan o‘tkazmoq, o‘ylamoq, ongu shuri bilan o‘ylamoq
. Bu 
fe‟llar kimnidir o„ylamoq ma‟nosini bildirsada, o„ylash vaqtini nazarda tutib 
darajaladik. Hayoldan o„tkaxmoq bir lahzalik, o„ylamoq ancha uzoqroq, ong-u 
shuri bilan o„ylamoq butun hayolini egallamoq ma‟nosini anglatgni uchun 
shunday darajalanish qatorini tuzishni lozim topdik. 
Sizni o„zim endigina hayolimdan o„tkazib turgan edim. 
Nega faqat siz haqizda o„ylayman? 
Bola qizni shunchalik sevardiku, tunu kun ongu shuri bilan u haqida 
o„ylardi. 
O‘ylamoq, fikrlamoq, mulohaza qilmoq
. Bu fe‟llarning darajalanish 
qatorining boshini tashkil qilgan o„ylamoq fe‟lining boshqa ma‟nosida 
qo„llanganda bu fe‟llarga ma‟nodosh bo„ladi. Shu munosabatiga ko„ra 
darajalanishni tashkil qiladi. 
Bu mavzu haqida chuqur o„yladi. 
U bu mavzu haqida tunu kun fikrlardi. 
Bu ishni chuqur mulohaza qildi. 
Umid qilmoq, istamoq, xohlamoq. 
Bu fe‟lar istak xohishni 
kuchayib borishini ifodalaydi va bu fee‟llarning umumiy ma‟nosini tashkil etadi, 
shunga qararamay bu fe‟llar orasidagi ma‟nodarajasidagi farqni kuzatishimiz 
mumkin. Va shu ma‟noni darajasiga qarab graduonimik qatorga joylashtiramiz.
 
Yo, Razzoq, seni umid qilib, hayratlanib va hatto anglamay sevaman, biroq 
qo„rqib sevsam ishonma, qo„rqib sevsam bu sevgimdan quvonma, qo„rqsam

---

39 
aldayman, aldasaam do„st bo„lolmayman…… na o„zimga, na-da senga…..
( G. Ernazarova, Tiyramoq tushlari) 
Men ham sen buyurganingday emas,o„zim istaganimcha yashashni istayman. 
(G. Ernazarova, tiyramoq tushlari) 
Men seni ko„rishni qanchalik xohlashimni bilsang edi. 
Sezmoq, anglamoq tushunmoq. Bu darajalanish qatorini boshida turgan sezmoq 
fe‟li sezgi organlari orqali his etmoq ma‟nosini anglatadi va shu munosabatni 
ifodalanishiga qarab darajalanish ortib boradi. Shu munosabatning ortishiga 
asoslanib darajalanish qatorini tuzdik. 
Men qilayotgan ishimning xatoligini ich ichimdan sezib turardim. 
Ana endi sening bu ishdan maqsading aslida nima ekanini angladim. 
Seni juda yaxshi tushundim.