Лекция текстлерин дүзиўши: тарийх илимлериниң кандидаты доц. А. Қудияров Пикир билдириўшилер

Лекция №2. Орайлық Азия инсан жасап киятырған ең әййемги үлке, жер жүзилик цивилизациянын орайларынын бири.
Ж О Б А С Ы 
1. Ўатанымыздың аймағы адамзат дәслеп пайда болған үлкелердиң бири.
2. Ўатанымыздың аймағында алғашқы жәмийет дәўириниң мәкан жайлары.
3. Үлкемизде өндириўши хожалық түрлериниң дийханшылық, шарўашылық ҳәм өнерментшиликтиң қәлиплесиўи ҳәм раўажланыўы.
Ә Д Е Б И Я Т Л А Р
1. Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йук. Т. 1998
2. Абдунабиев А.Г. Вклад в мировую цивилизацию Т. 1998
3. Ўзбекистон халқлари тарихи. Икки жилдлик. Т.1. Т. 1992
4. Ўзбекистон тарихи. Т. 2002, 2003, 2006.
5. Сагдуллаев А. Қадимги Ўзбекистон илк езма манбаларда. Т. 1996.
6. Эшов Б. Қадимги Ўрта Осиё шаҳарлари тарихи Т. 2006

Алғашқы жәмийет дүзими адамзат жәмийети раўажланыўындағы ең узақ даўам еткен дәўир болып есапланады. Алғашқы жәмийет дүзиминиң басланыўы дүньяның ҳәр қыйлы территорияларында түрли дәўирлерге туўра келеди. Мәселен Африкада бул дәўир 2,5-3 миллион жыл бурын басланған болса, Америкада 20-30 мың жыл бурын деп шамалайды. Бул дәўир тарийхын терең үйрениўде археология, антропология, этнография пәнлериниң әҳмийети айрықша болып, олар тийкарғы дерек ўазыйпасын атқарады.

Ҳәзирги пайытта Орайлық Азия территориясы алғашқы жәмийет раўажланыўының басқышлары төмендеги улыўма тәртип бойынша дәўирлерге бөлинеди
1. Палеолит (әййемги тас дәўири - «палайос» - «әййемги», «литос»-тас). Буд дәўир шамалап 800 мың жыл бурын басланып, 15-12 мың жыл бурын тамамланады. Өз гезегинде палеолит үшке бөлинеди:
а) ерте палеолит - Ашел дәўири естеликлери б.э.ш. 800-100 мың жылларды өз ишине алады
б) орта палеолит - Мустье дәўири мәденияты (б.э.ш. 100-40 мың жыллықлар)
в) жоқары (сонғы) палеолит - б.э.ш. 40-12 мың жыллықлар.
2. Мезолит (орта тас дәўири - «мезос» - «орта», «литос» - «тас») б.э.ш. 12-7 мың жыллықлар.
3. Неолит (жаңа тас дәўири - «неос» - «жаңа», «литос» - «тас») б.э.ш. 6-4 мың жыллықлар.