Lekciya Kirisiw. Pánniń maqseti hám wazıypası

Lekciya-2. Qala qurılısı hám xalıqtıń jaylasıwı.

Megapolis.

Megapolis keń aymaqlardı qorshap alıwshı urbanizatsiyalasqan zonalar. ( AQSH da Atlantika okeanı jaǵası boylap Boston hám Vashington aralıǵında megapolis payda bolǵan).

BMSH nıń 1950-jıldaǵı izertlew nátiyjesine qaray duniya boyınsha eki megapolis bar bolǵan:12,3 mln xalıqlı Nyu-YUrk hám 11,3 mln xalıqlı Tokio. 1975-jılda mexiko hám qosıldı. (Tokio-26,6 mln. Xalıqlı, Nyu-YUrk 15,9mln xalıqlılı Mexiko-10,7 mln xalıqlı). 2025-jılǵa shekem sanı 27 mln jetiwi boljaw qılınbaqta, sonıń menen olardıń 21 rawajılanǵan mámleketlerde jaylasadı. 10 mln nan aslam xalıq jaylasqan bolsa 447 mln ge she asıwı kútilmekte.

Megapolis arasıda Tokio xalıqta orınǵa iye ( xalıqı 2007-jılda 35,7 mln adam). Ol úlken Tokio hám atirapındaǵı 87 ti qalalardı orap turadı. Solardan YUkogamu, Kavasaki hám SHibu sıyaqlı aymaqlıq orınına iye bolǵan qala orayları hám kiredi.

Tokiodan keyin Nyu-YUrk, Mexiko hám Bombey (hár biriniń 19 mln nan aslam xalıqı bar), sonıń menen San-Paulu (18,8) aglomeraciyaları turadı.

2007-jılda eń kóp megapolisler Aziya materiginede bolǵan, olardıń sanı on birge jetken, Latın Amerikasında tórt, Afrika hám Evropada bir megapolis bolǵan.

Sońǵı jıllarda qalanıń jedel menen ósiwin ilmiy ádebiyatlarda "urbanizatsiya revolyusiyası" dep ataw qabıl qılınǵan. Esap-kitaplarǵa qaray 2005-jılda qalalarda úlkemiz xalıqınıń yarımınan kóbi jasap qalıwı anıqlanǵan. Zamanagóy demografik sharayat sonı kórsetedi barlıq duniya qala xalıqınıń úshten eki bólimi jańa xalıqına iye bolıp atırǵan hám rawajlanıp atırǵan qalalarda jasaydı. BMSH boljawlarına qaray 2025-jılda rawajlanıp atırǵan mamleketlerde urbanizatsiyalasıw darejesi 80% ge jetiw múmkin.

Megapolislerde basqasha mikro ıqlım qáliplesedi. Turar-jay qurılmaları samal tezligin kemeytiredi, hawanıń turıp qalıwı bolsa zıyanlı bolǵan sanaat gazleriniń jıynalıp qalıwına alıp keledi. SHań, tutin hám rayonnıń tıǵızlanıwı quyash nurınıń jetip keliwin kemeytirip, insanlarda awır keselliklerdi júzege keltiredi. Qala temperaturası bul geografik aymaq temperaturasıdan bálentrek boladı.

Megapolis ósiwi- "tabiat hádiysesi" bolıp, jámiyettiń óz-ózin payda etiw protsessiniń nátiyjesi esaplanadı.