Лекция №4 Популяция. Популяциянинг таснифи, таркиби, структураси, туғилиши, нобуд бўлиши ва омон қолиши. Режа

Популяциянинг нобуд бўлиши ва тирик қолиш.

Ўлиш деб, популяциянинг бошка организмлар томонидан, абиотик омилнинг таъсири остида табиий йўл билан индивидларнинг йуқолишига айтилади.

Абсолют ўлим, бу популяциядан хам индивидларнинг маълум бир вақтда ўлишга айтилади. Нисбий ўлим- шу соннинг бутун популяциянинг миқдори нисбатига айтилади. Нобуд бўлишга тескари нисбийлик тирик қолиш деб айтилади.

Эмбрионал тараққиётнинг ўсиш характерининг адаптивлиги ва мослиги.

Яхши шароитда гидробионтларнинг метаморфоз йўли билан кўпайиши, ёмон шароитда эса- тўғри ривожланиши кузатилади. Мас., бентос организмларда метаморфоз даврида кайси ҳайвонларда бу давр бор, улар планктон организмлар билан озиқланади, бу ушбу ҳайвонларга фойдали ҳисобланади ва бу уларга тез етилишига ёрдам беради.

Шундай қилиб, гидробионтларнинг икки формаси ҳам улар учун ҳам фойдали ва ҳам нозик ва шу сабабли ҳайвонлар билан махсус яшаш шароитда кўлланилади. Мас., Г. Торсон қоидасига мувофик экватордан қутбларга қараб ва саёз қирғоқлардан батиал чуқурликларга қараб личинкаларнинг метаморфоз йўли билан ривожланиши хам кузатилади. Бу ҳолат олджабрали моллюскаларда ҳам яхши ифодасини топган. Метаморфоз йўли билан кўпайувчи турлар сони тропикадан арктикага қараб 91% дан то О камаяр экан (Торсон, 1950, 1955). Бу миқдор Дания қиргокларидан Арктикага караб 79 то 13% (Окельман, 1950, Милетковский, 1961). Бентос организмларда пелагик личинкаларнинг булиш- булмаслиги, бу озукага боглик. Мас., тропикада озика куп шу туфайли пелагик личинкалар ва хайвонлар хам куп.
Индивидларнинг тирик қолиши. Ҳайвонларнинг ўлиши ва каттариши билан боғлик. Ўсиш гермоник ёки изотермик. яъни ҳайвон танасининг ҳамма пропорциялари ўзгармай қолиши ва дигармоник ёки аллометрик ёшининг билан тананинг шакли ўзгаради.
Агар гидробионтлар изотермик, яъни ўзгармаса, масалан қисқичбақасимонлар, моллюскалар, ҳашаротлар личинкаларида, уларнинг оғирлиги уларнинг ҳар хил ривожланиш шароитида ушбу формула билан аниқланади. P= al. Бу ерга Р- ҳайвон ўлчамининг оғирлиги, l- индивидларнинг ўсиш ўлчами ёки айрим бўлагининг ўсиши, а- пропорциональ коэффиценти. Ушбу формулалардан фойдаланиб, организм қолдиқларини ёки ҳайвонларнинг ичидаги қолдиқларининг оғирлигини аниқлаш мумкин. Организмларни ўсиш темпини линияли - чизиқли ва оғирлик борлиқлари билан аниклаш мумкин. Ёшига қараб чизиқли ўлчам камаяди, бироқ оғирлик ўсишдан олдин кўпаяди, максимумга етиб сўнг пасаяди.