Lavha janrining ayrim leksik-stilistik xususiyatlari

Lavha janrining ayrim leksik-stilistik xususiyatlari

“Darakchi” gazetasida uning axborot berish xususiyatidan kelib chiqib, lavha janriga xos materiallar juda kam bosilgan. Ayrim materiallar lavha janriga xos xususiyatlarga ega bo`lsa, ba’zilari xabar, maqola janri talablariga mos xususiyatlarni ham o`zida qisman ifodalaydi.

Lavhalarning rukn va sarlavhalari e’tiborni tortadi. Avvalo, lavha janriga xos materialning ozligi ushbu materiallarga gazetxonni befarq qoldirmaydi. Masalan: Navro`z ayyomiga oid materiallar lavha janri talablari asosida yozilib, unda korrespondensiya va maqola janrlariga xos ayrim xususiyatlar mujassamlangan. Materialga “Maxsus mehmon” rukni qo`yilgan bo`lib, “Asrlar va nasllarning boqiy bayrami” sarlavhasi ishlatilgan. Bir qarashda rukn va sarlavha gazetxon diqqatini o`ziga jalb etadi.
Lavhada ishlatilgan yorqin, emotsional-ekspressiv bo`yoqdor so`zlar materialning e’tiborni tortishi va o`qimishli bo`lishiga xizmat qilgan. Misollar: go`zal, ta’rifu tavsif, ajdodlarimiz, aql-zakovat, Navro`z, bahor, bobokalonlarimiz, o`tkir, zehn, donishmandlik, yuksak, buyuk, mutafak-kir, qimmatli, halinchak ,el-ulus, qadriyat, ma’naviy,sumalak, darveshona, yurt, mustaqillik, mamlakat, katta shodiyona, ota-bobolarimiz, ozod, obod, Istiqlol, shukrona kabilar (D., 12(680)-son, 22.03.2012). Ko`rinadiki, lavhada leksik birliklar, ayniqsa, sinonim so`zlarning mavzuga mos bo`yoqdorlari ishlatilgan. Qiyoslash uchun: go`zal – chiroyli – ko`rkam – suluv; buyuk – ulug` katta.
Lavhada gazeta tiliga xos neytral ijtimoiy-siyosiy leksik birliklarga qaraganda, mavzu doirasida emotsional-ekspressiv birliklarning ko`proq qo`llanishi xarakterlidir.
“Sulola” rukni ostida bosilgan “Bir sulolada: Kurashchi, fokuschi, hayvon o`rgatuvchi, besuyak va ...” sarlavhali lavhaning o`ziga xosligi shundaki, unda milliy qadriyatlar, milliy o`yinlarni ifodalovchi leksik birliklar o`z o`rnida ishlatilgan va materialning o`qimishliligini ta’minlagan. Milliy qadriyatlar va xalq o`yinlarini ifodalovchi quyidagi leksik birliklarga e’tibor beraylik: Navro`z, ayyom, xalq sayli, kurash, ko`pkari, polvonlar, xalqona, sulola, O`zbekiston milliy qurash assosiasiyasi bosh bakovuli, tosh o`yini, besuyakbozlik, morbozlik, ko`zboylog`ichlik, dorbozlik, akrobatlik, masxarabozlik, salotagirlik kabilar(D., 14(682)-son, 05.04.2012).
“Bir piyola choy ustida” rukni ostida bosilgan “Xudoyberdi To`xtaboyev nimaga tayanadi?” sarlavhali lavhaning boshlanishidagi quyidagi matn uning mavzusini belgilab beradi va gazetxonni material mutolaasiga undaydi: “Har birimiz uchun hayot eng yaxshi muallim, ustoz, taqdirimizdagi qaysidir hodisa keyingi yo`limizda qoqilmasligimiz uchun tirgak bo`lsa, boshqa biri bir umrlik saboq vazifasini o`taydi, ular orqali biz o`z qarashlarimizga, tamoyil va qoidalarimizga ega bo`lamiz. Bugun O`zbekiston xalq yozuvchisi Xudoyberdi To`xtaboyev ana shunday hayotiy voqealar tufaili paydo bo`lgan prinsiplarini siz bilan bo`lishadi...”
Lavhada qo`llanilgan leksik birliklarni quyidagi guruhlarga bo`lish mumkin:
1. Neytral ma’noli til birliklari: tarbiya, qoida, bola, ertak, nutq, katta, og`ilxona, sinf, urush, qishloq, kitob, doska, sut, qatiq, maktab, dars, o`rikzor, uzumzor, olmazor, hosil, chelak, shirin, talaba kabilar (D., 13(681)-son, 29.03.2012).
2. Emotsional-ekspressiv bo`yoqdor leksik birliklar: farzand, kishi, e’tiqodi, komil inson, qalb, insoniylik, ustoz, muallim, tanbeh, yurak, insoniylik, bag`rikenglik, mardlik, ochiqko`ngil, fidoyi, qo`li ochik, dil, yolg`iz, ezgu kabilar (D., 13(681)-son, 29.03.2012).
3. Frazeologizmlar: Ertaksiz uxlay olmasdim. Shu tariqa qalbimda so`zga mehr uyg`ongan bo`lsa, ruhimda ezgulikka intilish shakllangan. Buvimdan eshitganlarimni tengqurlarimga bo`lishardim... Borsak, domlamiz bi-i-ir ko`rpa bo`lib yotibdi. O`pkasini ol dirib qo`ygan ekan, zo`rg`a nafas oladi. Ertasiga tongda esa joni uzildi. O`sha paytda bu voqeani tahlil qilishga, mulohaza qilib, xulosa chiqarishga yoshlik qilardim. Ammo u bir umrga yuragimda qolib ketdi va meni kechirimli bo`lish, xato qilganimda kechirim so`ray olishga undab keldi. Kampiri ham olamdan ko`z yumib, bir o`zi qoldi. Shundan keyin qo`li ochiqlikda hikmat ko`pligini anglaganman va bunga doim amal qilganman. O`n to`rt yoshli bolaning jon holatda yugurishini ko`z oldingizga keltiring. Yomonlik o`zidan ko`paymaydi. Bitta odamning qalbida paydo bo`lsa, o`sha joyning o`zida o`ladi. Lekin yaxshilik tarqaydi, ko`payadi. Domlamizning bir kecha qilgan ezgu ishi mana shunday palak yozdi (D., 13(681)-son, 29.03.2012).
4. Sohaga oid terminlar: kompyuter, telefon, internet, televizor, prinsip, evakuasiya, savdogar, iqtisod kabilar (D., 13(681)-son, 29.03.2012).
5. Sarlavhalarning mazmunli, ixcham til birliklaridan tanlanishi: “Ertak eshitgan boladan yovuzlik chiqmaydi”, “Insoniylik kechirimli bo`lish va kechirim so`ray olishdir”, “Xayriya dilga saxovat urug`ini ekadi”, “El-yurt ravnaqi yo`lidagi fidoyilik beiz ketmaydi”, “Yaxshilik yaxshilikdan tarqaydi” (D., 13(681)-son, 29.03.2012).
Lavha janrida mavzu doirasida neytral so`zlar bilan birga emotsional-ekspressiv bo`yoqdor leksik birliklarning qo`llanishi badiiylikni, obrazlilikni ta’minlashga xizmat qiladi. “Sulola” rukni ostida bosilgan “Dor ostida 146 yil yoki Toshkenboyevlar “Oltin kolizey” sovrindori” sarlavhali lavha shunday boshlangan va matnda shu mavzuga mos leksik birliklar qo`llanilgan: “O`zbek sirk san’ati bir necha yuz yillik tarixga ega. Dastavval bu san’at turi "sirk" nomi bilan yuritilmagan bo`lsa-da, masxarabozlik, dorbozlik kabi tomoshalar zamirida shakllangan. Dorbozlik san’ati haqida so`z ketganda, bu sohada mashhur bo`lgan Toshkenboyevlar sulolasi yodimizga tushadi. Bugungi sahifamizda Toshkenboyevlar sulolasi vakili, sirk tarixshunosi, san’atshunoslik fan- lari nomzodi,"O`zbek davlat sirki" Respublika birlashmasi matbuot markazi rahbari Po`lat Toshkenboyev o`z sulolasi haqida hikoya qiladi...” (D., 11(679)-son, 15.03.2012).
Lavhaning kichik sarlavhalari orasida qisqa materialning berilishi ham e’tiborni tortadi. Sarlavhalar ixcham va sodda til birliklaridan tanlangan. Misollar: “Muhojirlikda o`rganilgan kasb”, ”Olti yoshda dorga chiqqan Toshkenboy”, “Oltin medal olgan Hoji dorboz”, “Dor ustidagi o`zbek ayoli”, “O`zbek dorbozlari jahon sahnasida” (D., 11(679)-son, 15.03.2012).
Lavhada sohaviy terminlarning qo`llanishiga alohida e’tibor berilgan. Misollar: dorboz, novvoy, dorbozlik, polvon, surnaychi, langar kabilar (D., 11(679)-son, 15.03.2012).
Lavha matnida ishlatilgan emotsional-ekspressiv leksik birliklar muhim stilistik vosita rolini bajarganligini quyidagilar misolida ko`rish mumkin: mashhur, tavallud, san’at, chaqqonlik, buyuk, ulkan, su-lola, mahorat kabilar (D., 11(679)-son, 15.03.2012).
“Behalovat yanvar” nomli material “Darakchi” gazetasida (5(621)-son, 03.02.2011) “Bedor dunyo” rukni ostida e`lon qilingan bo`lib, u lavha janrining namunasi hisoblanadi. Ushbu lavhada jahonning bir qancha shaharlarida 2011 – yilning yanvar oyida sodir bo`lgan terrorchilik harakatlari va uning oqibatlari jonli lavhalar, aniq faktlar hamda dalillar asosida yoritilib berilgan. Sanalar, joylar, voqea qurbonlari, hodisa sababchilari jonli dalil-fakt vazifasini ifoda etgan bo`lib, terrorchilikning keltirib chiqargan oqibatlari, moddiy va ma`naviy zararlari, mutaxassisning mulohazalari ushbu lavhaning tabiiy chiqishiga sabab bo`lgan. Yana shuningdek, voqea o`rnidan olingan fotosuratlar ham keltirilganki, mushtariylar ongida hodisa tafsilotlarini to`la anglashga xizmat qiladi.
“... tashkilotchilar tomonidan yozib ketilgan noma topilgan. ..ushbu maktub hodisa joyidagi binolarning biridan topilgan” jumlasida “noma”, “maktub” so`zlari qo`llangan bo`lib, u tilimizda “xat” ma`nosini ifoda etadi va sinonim sifatida qo`llanadi. Ammo ushbu sinonimik qatordagi “xat” so`zi uslubiy betaraf so`z bo`lib, ushbu jumlada aynan ishlatilishi mos kelar edi. “Noma” so`zi badiiy uslubga xos bo`lib, adabiy-badiiy matnlarda faol ishlatiladi. Xuddi, shuningdek, “maktub” so`zi ham. Bundan tashqari, lavha matnida juda ko`p xorijiy onamastik birliklar ham qo`llanilgan bo`lib, bu holat matn mavzusiga mos tushadi.
“Darakchi” gazetasida bosilgan san’at, madaniyat, adabiyot mavzularidagi lavhalarda neytral til birliklari ko`plab ishlatilgan. Bunday lavhalarda korrespondensiya yoki xabar janrlariga xos xususiyatlarni ko`rish mumkin, ya’ni badiiylik etarli darajada aniq ko`rinmaydi.
“Xotira” rukni ostida bosilgan “Hamza Umarov. U ko`zi bilan ham “gapira olardi” sarlavhali lavha mashhur san’atkor to`g`risida bo`lganligi uchun ham e’tiborni tortadi. Lekin unda yorqin leksik birliklardan oz foydalanilgan, asosan faktlar keltirilgan. Misollar: qat’iylik, mardonavorlik, talabchanlik, ko`rqoqlik, qiziquvchanlik, mohirona, obrazlar, san’atkor, ilk, qirra, tavallud kabilar (D., 8(624)-son, 24.02.2011).
Badiiy adabiyotning janri va marketingi
Nashriyot sohasida "toifadagi badiiy adabiyotlar" atamasi ko'pincha janrdagi badiiy adabiyotning sinonimi sifatida ishlatiladi, toifalar, masalan, kitob do'konining badiiy bo'limidagi tanish javonlar sarlavhasi bo'lib xizmat qiladi. G'arbiy yoki sir.
Kategorisiz bo'lim sanoatda "umumiy fantastika" nomi bilan tanilgan, ammo aslida odatda ushbu katta qismdagi ko'plab sarlavhalar ko'pincha o'zlarining janr romanlari bo'lib, ular umumiy bo'limga joylashtirilgan, chunki sotuvchilar o'zlarining yuqori darajalari tufayli murojaat qilishlariga ishonishadi sifatli yoki boshqa o'ziga xos xususiyatlar, ushbu janr o'quvchilaridan tashqari kengroq auditoriyaga.
Ba'zi kattalar muxlislari janrdagi badiiy asarlarni jamoat joylarida o'qishdan uyalishadi. Badiiy fantastika bilan mashhur bo'lgan ba'zi mualliflar taxallus ostida roman yozgan, boshqalari esa badiiy fantastika janr elementlaridan foydalangan.
2007 yilda romantik fantastika AQShning kitob bozorida taxminan 1,375 milliard dollarga ega bo'lgan. Din / ilhomlantiruvchi adabiyot 819 million dollarga, ilmiy fantastika / fantaziya 700 million dollarga, sir 650 million dollarga, so'ngra klassik adabiy fantastika 466 million dollarga ega.
Janrlar tarixi
Shuningdek qarang: Fantaziya tarixi va Ilmiy fantastika tarixi
Janr uchun tasniflash tizimi sifatida boshlandi qadimgi yunon adabiyoti. She'riyat, nasrva drama hikoya mavzusi bilan bog'liq aniq hisoblangan uslublarga ega edi. Janrlar orasida doston she'riyatda va fojia va komediya spektakllar uchun.[9] Keyingi davrlarda. Kabi boshqa janrlar ritsarlik romantikasi, operava nasriy fantastika ishlab chiqilgan.
Garchi roman ko'pincha zamonaviy janr sifatida qaraladi, Yan Vatt, yilda Romanning ko'tarilishi (1957) roman birinchi marta 18-asrning boshlarida paydo bo'lganligini taxmin qilmoqda. u ikkala davrdan boshlab "taxminan ikki ming yillik doimiy va keng qamrovli tarixga ega" deb ta'riflangan Klassik Yunoniston va Rim.
"Romantika" - bu bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lgan uzoq nasriy rivoyat. Valter Skott uni "nasrda yoki she'rda uydirma hikoya, uning qiziqishi hayratlanarli va g'ayrioddiy voqealarga aylanadi" deb ta'riflagan bo'lsa, romanida "voqealar inson voqealarining oddiy poezdiga va jamiyatning zamonaviy holatiga moslashtirilgan". Biroq, ko'plab romantikalar, shu jumladan tarixiy romantikalar Scottdan, Emili Bronte"s Wuthering balandliklari[14] va Xerman Melvill"s Mobi-Dik, shuningdek, tez-tez roman deb nomlanadi va Skott romantikani "qarindoshlik atamasi" deb ta'riflaydi. Bu erda belgilab qo'yilganidek, romantikani fantastik sevgi romantikasi yoki bilan adashtirmaslik kerak romantik roman. Boshqa Evropa tillari romantikani va romanni ajratmaydi: "roman bu le roman, der Roman, il romanzo."
XIX asr davomida janrdagi fantastika romanning turli subgenrlaridan (va uning "romantik" versiyasidan) rivojlanib, shu bilan birga ommaviy marketing yigirmanchi asrdagi badiiy adabiyot: bunga quyidagilar kiradi gotik roman, xayol, ilmiy fantastika, sarguzasht roman, tarixiy romantik, va detektiv roman.[iqtibos kerak] Ba'zi olimlar fantastika janrining kashshoflarini ko'rishadi romantik romanlar yilda adabiy fantastika 18-19 asrlarda, shu jumladan Samuel Richardson"s sentimental roman Pamela yoki fazilat mukofoti (1740) va romanlari Jeyn Ostin kabi G'urur va noto'g'ri aqida (1813).
Janrlar
To'liq ro'yxat uchun qarang Adabiy janrlar ro'yxati.
Quyidagi zamonaviy janrlarda qo'llaniladigan ba'zi asosiy janrlar:
Jinoyat
Asosiy maqolalar: Jinoyatchilikka oid fantastika va Dedektiv fantastika
Jinoyatchilikka oid fantastika - bu adabiy janr bu xayoliy jinoyatlar, ularni aniqlash, jinoyatchilar va ularning motivlar. Odatda u ajralib turadi asosiy oqim kabi badiiy adabiyot va boshqa janrlar tarixiy fantastika yoki ilmiy fantastika, lekin chegaralari aniq emas. Jinoyatchilikka oid fantastika bir nechta subgenrlar, shu jumladan detektiv fantastika (masalan kimdir), sud zalidagi dramaturgiya, qattiq qaynatilgan fantastika, sirli fantastikava qonuniy trillerlar. To'siq va sir - bu janrning asosiy elementlari.
Fantaziya
Asosiy maqolalar: Fantaziya, Fantaziya tarixiva Fantaziya adabiyoti
Fantaziya a janr ning fantastika ishlatadigan sehr yoki boshqa g'ayritabiiy asosiy sifatida elementlar fitna element, mavzu, yoki sozlash. Janrdagi ko'plab asarlar sodir bo'ladi xayoliy dunyolar qaerda sehr va sehrli mavjudotlar keng tarqalgan. Fantaziya odatda janrlaridan ajralib turadi ilmiy fantastika va dahshat ilmiy va makabra mavzularidan chetlashishini kutish bilan, shunga qaramay, uchtasida juda ko'p o'xshashliklar mavjud, ularning barchasi subgenralardir. spekulyativ fantastika. Fantaziya tez-tez ishlaydi a o'rta asrlar sozlash.
Romantik
Asosiy maqola: Romantik roman
The romantik roman yoki "romantik roman" birinchi navbatda munosabatlarga va romantik sevgi ikki kishi o'rtasida va "hissiy jihatdan qoniqarli va optimistik yakun" ga ega bo'lishi kerak.[19] Romantik romanning ko'plab subgenralari, shu jumladan xayol, tarixiy, ilmiy fantastika, bir xil jinsiy ishqiy fantastika va g'ayritabiiy fantastika.
Bor adabiy fantastika romantikaning shakli Valter Skott "nasrda yoki she'rda uydirma rivoyat; uning qiziqishi ajoyib va g'ayrioddiy voqealarga aylanadi" deb ta'riflangan.
Ga binoan Amerikaning romantik yozuvchilari"s ma'lumotlar, eng mashhur subgenralar: Romantik shubha, Zamonaviy romantik, Tarixiy romantik, Erotik romantik, Paranormal romantik, Yosh kattalar romantikasiva Xristian romantikasi