Laboratoriya mashg’uloti №1 mavzu: setup bios dasturlarini o’rganish. Ishdan maqsad

 
 
 
Laboratoriya mashg’uloti №8 
Mavzu
: 
IP – adreslanish sxemasini loyixalash va qo’llash. Statik 
NAT ni sozlash va tekshirish. 

---

Ishning maqsadi
: IP – adreslanish sxemasini loyixalash va 
qo‘llash. Statik NAT ni sozlash va tekshirishni o‘rganish. 
Topshiriq 
Nazariy qismni o‘rganish. 
IP – adreslanish sxemasini loyixalashni o‘rganish 
Statik NAT ni sozlash va tekshirishni o‘rganish 
Berilgan ish bo‘yicha hisobot tayyorlash 
Nazariy qism 
Tashkiliy tuzilma tarmoqning yaxlit tashkil qilinishini, ya`ni 
uning vazifalari, elementlarning asosiy xususiyatlari va aloxida 
tizim osti axborot tarmoq segmentlari sifatida qo`llaniladigan 
unsurlarning 
tuzilma 
komponentlariga 
birlashtirishning 
kompozitsion tamoyillarini aks ettiradi. Tarmoq elementlari, 
ularning vazifalari va xususiyatlari. Umumiy xolda xar qanday 
tarmoqning elementlari punktlar va ularni bog`lovchi liniyalar 
xisoblanadilar. 
Tarmoq punktlari oxirgi va tugun punktlarga bo`linadi. Oxirgi 
punktlarda (OP) (endpoints) tarmoqning terminal uskunalari xamda 
OP funktsional vazifalarini belgilovchi axborot resurslari va ishchi 
tizimlar joylashadi. Masalan, OP tarmoqqa,telekommunikatsion 
xizmatlarga kirishni ta`minlash yoki tarmoqning turli segmentlarini 
birlashtirish uchun ishlatiladi. Yuqoridagi ikkita xolatda OP kirish 
tuguni (access node) deb ataladi. Foydalanuvchilarning tarmoqqa 
kirishida, muvofiq OP terminal qurilmasi foydalanuvchi vazifasiga 
ko`ra, axborot kiritish-chiqarish xamda axborotni qayta ishlash 
funktsiyasini bajaradi. 
Telekommunikatsiya 
xizmatlaridan 
foydalanish 
uchun 
foydalanuvchining tarmoqqa kirish imkonini beruvchi punkt-xizmat 
tuguni (service node) deb yuritiladi. Ularda foydalanuvchilar kirishi 
uchun abonent-tarmoq interfeyslari (User Network Interface, UNI) 
va tarmoq bilan o`zaro bog`lanish uchun xizmat tuguni interfeysi 
(Service Node Interface) amalga oshirilgan. Turli segmentlarni 
birlashtiruvchi OP da chegara kommutator, kiritishchiqarish 
mul`tipleksori yoki turli telekommunikatsion texnologiyalar 
tarmoqlarini birlashtirishda tarmoqlararo o`zgartirgich (shlyuz) 
vazifasini bajaruvchi maxsus uskunalar o`rnatilishi mumkin. 

---

 Tugun punkti (node point) yoki tarmoq tuguni (node) bu ikki va 
undan ortiq aloqa liniyalari birlashgan punkt va ushbu punkt 
ma`lumotlar oqimi yo`lida oraliq punktdir. Tarmoq tugunida bir 
paytda yoki xar xil paytda turli vazifalar amalga oshiriladi, ulardan 
asosiysi kommutatsiya, kontsentratsiya, mul`tipleksorlash va 
marshrutizatsiyadir. Kommutatsiya (switching)-marshrutizatsiya 
sxemasiga muvofiq tarmoqda axborot oqimlarini taqsimlashda 
tugunda birlashadigan liniyalar o`rtasida aloqa o`rnatish jarayoni.
Kommutatsiya operativ (aloqa seansi mobaynida) va uzoq 
muddatli (krossli), ya`ni tugunda birlashadigan liniyalarni krosslash 
yo`li 
bilan 
amalga 
oshiriladigan 
bo`ladi. 
Kontsentratsiya 
(concentration)-liniyaning 
samarali 
yuklanishini 
ta`minlash 
maqsadida quvvatli chiqish oqimiga erishish uchun bir necha kirish 
axborot oqimlarini birlashtirishdir. Mul`tipleksorlash (multiptxing)-
liniyaning o`tkazish qobiliyati resursning ma`lum qismini axborot 
oqimining xar biriga berish yo`li bilan bitta liniyadan bir necha 
axborot oqimlarini uzatishni ta`minlab beradi. O`rnatilgan bu 
taqsimlash uzatilayotgan axborot yo`qligida xam saqlanib qoladi, 
ya`ni bu erda kontsentratsiya vazifasi mavjud emas. 
Marshrutizatsiya (routing)-adres axborot va marshrutlar trassasi 
jadvali asosida tarmoqning ikki punkti o`rtasida yo`l qidirish 
jarayoni. Aloqa liniyalari signal shaklida axborot oqimlarini 
uzatishni ta`minlab beradi va umumiy xolatda signal tarqatish 
muxitini va uni taqsimlash rejimida ishlatishga imkoniyat beruvchi 
uskunalar majmuasini o`z ichiga oluvchi qurilmalardir.
Fizikaviy muxit juft mis simlar, optik tola,efir bo`lishi mumkin. 
Muxit turiga bog`liq ravishda aloqa liniyalari simli va simsizga 
ajratiladi. Simli liniyalarga signal sun`iy tashkil qilingan 
yo`naltiruvchi muxitda tarqaladigan, masalan, ximoyalangan 
qobiqqa ega simlar(kabel` aloqa liniyalari) kiradi. Kabel` aloqa 
liniyalarida uzoq masofani ta`minlash maqsadida, ma`lum 
intervalda kuchaytirgich punktlari tashkil qilinadi. Optik tolali aloqa 
liniyalari xam simli xisoblanadi, ularda tarqalish muxiti sifatida 
dielektrik material, xususan, yupqa shisha tolalar ishlatiladi. 
Ularning afzalligi konstruktsiyasida defitsit bo`lgan mis, alyuminiy, 
qo`rg`oshinning yo`qligidir. Tarmoq tuzilmasi komponentlari.
Tarmoq elementlari birlashishning nisbatan mustaqil tuzilma 
komponentlarga –tarmoq segmentlariga-birlashishi tamoyillari 
odatda 
segment 
miqyosi, 
uning 
bajarayotgan 
vazifasi, 
ishlatilayotgan 
telekommunikatsion 
texnologiyasi 
bo`yicha 

---

tasniflanadi. Tarmoqni segmentatsiyalashning asosiy vazifasi 
segment ichidagi oqim ulushini maksimallashtirish va segmentlar 
orasidagi oqimlar ulushini kamaytirishdir. 
Windows operatsion tizimida tarmoq sozlamalarini o‘rnatish 
Kompyuterlarning o‗zaro axborot almashinish imkoniyatlarini 
beruvchi qurilmalar majmuiga kompyuter tarmoqlari deyiladi. 
Tarmoqning asosiy imkoniyatlari tarmoqqa ulangan kompyuterlar 
va axborot ashyolariga bog‗liq bo‗ladi. Axborot ashyolari deganda 
arxiv, kutubxona, fondlar, ma‘lumotlar ombori va boshqa axborot 
tizimlaridagi 
hujjatlar 
yig‗indisi 
tushuniladi. 
Tarmoqdagi 
kompyuterlarda saqlanayotgan axborot ashyolariga ushbu tarmoqqa 
ulangan boshqa kompyuterlar yordamida kirish mumkin. Windows 
operatsion tizimida tarmoq sozlamalarini o‘rnatish quyidagi ketma-
ketlik asosida amalga oshiriladi: 
1. Windows operatsion tizimi ishga tushiriladi 
2.Kompyuter bo‘limiga o‘tilib, u yerda СЕТ tugmasi bosiladi 
3 . Hosil bo‘lgan oynada ‖ ИЗМЕНЕНИЕ ПАРАМЕТРОВ 
АДАПТЕРА ― tugmasi bosiladi 

---

IP adreslar IP adres o‗zi nima? 
Tarmoqdagi 
kompyuter 
(mashina)larni 
identifikatsiyalash 
yo‗li.Unikal identifikator IP adresdan foydalanish: Boshqa 
kompyuterga ulanishda foydalaniladi; Fayl hamda xabarlarni 
uzatishga ruxsat beradi. Tarmoqda ikki qurilma bir-biri bilan 
ma‘lumot almashishi uchun maxsus adreslardan foydalanishadi. 
IP adres har bir qurilmaga internet tarmog‗iga ulanish uchun 
beriladigan maxsus 0 va 1 ketma-ketligidagi manzil. IP adreslar 
oktetlardan tashkil topadi. IP adreslarning uzunligi uning turiga 
qarab 32 bit yoki 64 bit bo‗lishi mumkin. Har bir oktet 8 bitdan 

---

tashkil topgan. - IPv4 (internet protocol version 4) - IPv6 (internet 
protocol version 6). IP adres strukturasi IP adres 4 ta qismdan 
tashkil topgan; Har bir qism 8 bit uzunlikka ega (demak uning 
umumiy uzunligi 32 bit! ekan); Har bir qism 0-255 diapazonda 
bo‗ladi; Masalan,128.35.0.72 Ushbu 4 ta qismlar kompyuter va 
tarmoqning o‗zini tavsiflaydi; Xost qismi tarmoq administratori 
tomonidan o‗rnatiladi. IPv4 adres maydoni 2 32 yoki 4,294,967,296 
IP-adres formatlari IPv4. IP-adres 4-versiyada 32-bitdan iborat. 4-
versiya IP-adreslarini 0 dan 255 gacha bo‗lgan nuqtalar bilan 
ajratilgan 4 ta o‗nlik sonlar ko‗rinishida yozish qulay, masalan, 
192.168.0.3. IPv4 32 bitli 4 oktetdan tashkil topgan maxsus adres. 
IPv4 ikki qismga bo‗linadi: chap qismi tarmoqni, o‗ng ismi tugun 
tugun (host) nomerini belgilaydi.
Tarmoq va tugun qismlarini ajratib olish uchun tarmoq osti 
maskasi ishlatiladi. Uning uzunligi ham 32 bitdan iborat. Tarmoq 
osti maskasining vazifasi adresdagi tarmoq qismini ko‗rsatuvchi 
bitlar sonini aniqlashdir. YAna shuni ta‘kidlash kerakki, avvalo 
sizning kompyuteringiz 127.0.0.1 adresga ega bo‗ladi (ya‘ni, 
kompyuteringiz tarmoqqa ulanmagan va sizga IP-adres berilmagan 
holatda). IPv6. IP-adres 6-versiyada 128-bitdan iborat. Raqamlar 
ikki 
nuqta 
bilan 
ajratilgan 
(masalan, 
2001:0db8:85a3:0000:0000:8a2e:0370:7334). 
Adres 
boshidagi 
nollarni tushirib qoldirish mumkin. Ketma-ket kelgan nollar 
guruhini tushirib qoldirish mumkin, ularning o‗rniga ikki ikki nuqta 
yoziladi (fe80:0:0:0:0:0:0:1 ni fe80::1 ko‗rinishida yozish mumkin). 
Adresda bunday o‗zgartirishni bir marta bajarish mumkin. IP-adres 
32-bitli (IPv4) yoki 128-bitli (IPv6) ikkilik raqamidan iborat 
bo‗ladi. IP-adresni (IPv4) nuqtalar bilan ajratilgan to‗rtta o‗nlik 
raqamlar bilan yozish qulay, masalan, 192.168.0.1 (yoki 
128.10.2.30 – adresning o‗nlik raqamlardagi ko‗rinishi, 10000000 
00001010 00000010 00011110 – ikkilik raqamlardagi ko‗rinishi). 
IP-adres adreslarning asosiy turi bo‗lib, uning asosida IP 
protokolining tarmoq sathi paketlarni tarmoq o‗rtasida uzatadi. IP-
adres kompyuter va marshrutizatorlarni konfiguratsiyalash vaqtida 
administrator tomonidan belgilanadi. 

---

A klassdagi IP adreslar juda katta tarmoqqa mo‗ljalllangan. 
Bunda faqatgina birinchi oktet tarmoq identifikatsiyasi uchun 
ishlatiladi. Qolgan 3 (uch) oktet tugunlarni belgilash uchun. 
Birinchi oktetdagi eng kichik va eng katta qiymatlar 0 va 127. 
00000000.XXXXXXXX.XXXXXXXX.X**X..0.Y.Y.Y. 
01111111.X**X.X***X.X***X 127.Y.Y.Y B klassdagi IP adreslar 
o‗rta kattalikdagi tarmoqlarda ishlatiladi. Bu holatda birinchi ikki 
oktet tarmoqni, qolgan ikii oktet tugunni identifikatsiyalaydi. 
Birinchi oktetning birinchi biti har doim 10 dan boshlanadi. Qolgan 
olti bit 1 va 0 raqamlarining istalgan kombinatsiyasidan tashkil 
topishi mumkin. O‗nlik sanoq tizimida eng kichik adres 128 dan 
boshlanib, 
eng 
katta 
chegarasi 
191 
da 
tugaydi: 
10000000.X*X.X*X.X*X 128.Y.Y.Y 10111111.X*X.X*X.X*X 
191.Y.Y.Y C klass IP adreslari eng ko‗p qo‗llaniluvchi adreslardan 
bo‗lib, kichik tarmoqlar uchun ajratilgan. Bu klass adresining 
birinchi okteti 110 dan boshlanadi. Oxirgi chegarasi 11011111, 
ya‘ni 192 dan 223 gacha: 11000000.X*X.X*X.X*X 192.Y.Y.Y 
11011111.X*X.X*X.X*X 223.Y.Y.Y 

---