Laboratoriya mashg’uloti №1 mavzu: setup bios dasturlarini o’rganish. Ishdan maqsad

Laboratoriya mashg’uloti №3 
Mavzu
: Paket Tracer dastur interfeysini o‘rganish. 
Ishdan maqsad
:
 
Texnik tizimlarda muhandislik masalalarini Paket 
Tracer yordamida yechishni o’rganish. 
Topshiriq: 
Nazariy qismni o‘rganish. 
Paket Tracer dasturida hujjatlar yaratish. 
Paket Tracer dasturida hujjatlarni qayta ishlash 
Bajarilgan ish haqida hisobot tayyorlash. 
 
Nazariy qism 
MySQL — bu eng mashhur va juda ko‗p foydalaniladigan 
ma‘lumotlar bazasini boshqarish tizimi(MBBT) hisoblanadi. Bu 
tizim juda katta ma‘lumotlar bilan ishlash uchun yaratilmagan, 
aksincha biroz kichik hajmdagi bazalar bilan katta tezlikda ishlash 
uchun yaratilgan. Uning asosiy ishlash doirasi, saytlar hisoblanadi. 
Hozirgi kunda juda ko‗p sayt va bloklarning ma‘lumotlari aynan 
shu MBBT saqlanadi. 

---

Ho‗sh, saytlarning nimalari bazada saqlanishi mumkin? 
Dastlab, ma‘lumotlar saqlash uchun dasturchilar fayllardan 
foydalanishgan, ya‘ni fayl ochilib kerakli ma‘lumotlar u yerga 
saqlanib, kerakli paytda chaqirib ishlatilgan. Keyinchalik fayllardan 
voz kechilib(noqulayliklar yuzaga kelgan, ya‘ni faylni ochish, 
o‗qish, yopish,.. ko‗p vaqtni olib qo‗ygan, u yerdan qidirish, xullas 
juda ko‗p), ma‘lumotlar bazasiga o‗tilgan. Bazada saytdagi 
maqolalar, sayt foydalanuvchilari haqidagi ma‘lumotlar, sayt 
kontentlari, 
qoldirilgan 
kommentariyalar, 
savol-javoblar, 
hisoblagich natijalari va shunga o‗xshash juda ko‗p ma‘lumotlar 
saqlanadi. MySQL shunday ma‘lumotlarni o‗zida saqlaydi. 
MySQL— juda katta tezlikda ishlovchi va qulay hisoblanadi. 
Bu tizimda ishlash juda sodda va uni o‗rganish qiyinchilik 
tug‗dirmaydi. 
MySQL tizimi tcx kompaniyasi tomonidan, ma‘lumotlarni tez 
qayta ishlash uchun korxona miqyosida ishlatishga yaratilgan. 
Keyinchalik ommalashib, saytlarning asosiy bazasi sifatida yoyildi. 
So‗rovlar SQL tili orqali amalga oshiriladi. Bu 
MBBT relyatsion ma‘lumotlar baza hisoblanadi. Bu degani baza 
jadvallar, jadvallar esa ustunlardan tashkil topgandir. 
MySQL MBBTi 2 xil turdagi litsenziyaga ega. Birinchisi 
tekin, ya‘ni MYSQLni ko‗chirib olish va ishlatish hech qanday 
harajat 
talab 
qilmaydi 
va GPL(GNU 
Public 
Licenseb, 
GNU) litsenziyasiga asoslanadi. Ikkinchi turi, GPL shartiga ko‗ra, 
agar siz MySQL kodlarini biror dasturingizda ishlatsangiz, bu 
dasturingiz ham GPL(tekin) bo‗lishi kerak. Bu esa dasturchiga 
to‗g‗ri kelmaydi. Shuning uchun, bu dasturingizni pullik qilishingiz 
uchun MySQL pullik litsenziyasini sotib olishingiz kerak. 
MySQL 
logotipi 
delfin 
hisoblanadi. 
Bu 
delfinni 
ismi «Sakila»dir. Bu logotipni OpenSource tuzuvchilaridan 
biri Ambrose Twebaze ga tegishlidir. 
MySQL juda ko‗p operatsion tizimlar bilan ishlay oladi. 
Bularni yozadigan bo‗lsam: AIX, BSDi, FreeBSD, HP-UX, Linux, 
Mac OS X, NetBSD, OpenBSD, OS/2 Warp, SGI IRIX, Solaris, 
SunOS, UnixWare, Windows 95, Windows 98, Windows NT, 
Windows 2000, Windows XP, Windows Server 2000, Windows 
Vista, Windows 7,… 

---

MySQL shved korxonasi MySQl AB ga tegishli bo‗lgan, 
keyinchalik SUN firmasi MySQL ni o‗ziniki qilib olgan. Bir necha 
yil oldin esa, gigant korxonalardan biri Oracle, SUN firmasini sotib 
oldi va hozirda MySQL Oracle firmasi mahsuloti sifatida chiqib 
kelmoqda. Bu bir hisobda Microsoft SQL Server ga katta 
raqobatdosh ekanligini anglatadi. 
MySQL bir necha serverlarning bir qismi hisoblanadi. Misol 
uchun, WAMP, AppServ, LAMP, Denwer,… Kliyentlar MySQL 
serveriga ma‘lum bir kutubxonalar orqali ulanadi. MySQL ga 
quyidagi dasturlash tillari ulanib ishlashi mumkin: Borland C++ 
builder, C, C++, Java, Perl, Php, Python, Ruby va boshqalar. 
SQL so‗rovlari bilan ishlashni davom ettiramiz, agar 
sezayotgan bo‗lsangiz, borgan sari so‗rovlar qiyinlashib bormoqda. 
Bu maqolamiz so‗rov ichida so‗rov(podzapros) yozishga 
bag‗ishlanadi, ya‘ni bir so‗rov ichida yana bir qism so‗rov ishtirok 
etadi. Bu maqola uchun bizga quyidagi «test» nomli jadval kerak 
bo‗ladi. Barcha kodlar Oracle 10g MBBTda sinab ko‗rilgan. 
Maqolada, asosiy so‗rovga faqat bir qiymatni qaytaradigan qism 
so‗rov haqida gaplashamiz. 
 
Keling, avval bu so‗rovlar nima ekanligini bilib olaylik. Misol 
uchun siz, jadvaldan o‗yinchilarni ismini chiqarmoqchisiz, lekin 
hammasini emas, qaysiki tug‗ilgan yili biror o‗yinchini yilidan 
kichik bo‗lsin. Siz hamma o‗yinchilarni yilini bilmaysiz, faqat 
bittasini ko‗rinishidan kattaligini bilasiz, shu o‗yinchidan kichiklari 
kerak. Buning uchun biz ikkita so‗rov amalga oshirishimiz kerak, 
dastlab siz yoshi kattaroq deb o‗ylayotgan o‗yinchini yilini bilish 
kerak va undan kichkinalarini topib, ekranga chiqarish kerak. Yoshi 
kichik bo‗lish uchun, tug‗ilgan yili katta bo‗lish kerak. 
Select year from test where name='Jonny'; 
Bu so‗rov natijasini eslab qolib(keling keyingi so‗rov uchun 
eslab qolgan yilni «aa» deylik), 

---

Select name from test where year>aa; 
Ko‗rib turganingizdek, 2 ta alohida so‗rov. Qism so‗rovlar 
shunaqangi ikkita so‗rovlarni birlashtirish uchun ishlatiladi. Qism 
so‗rovlar, asosiy so‗rovlarga natija yetkazib berish uchun 
foydalaniladi. 
select name, year from test where year>(select year from 
test where name='Jonny'); 
 
«Jonny»ni yili aniqlanmoqda(1988), undan keyin shu yildan 
kattalar(yoshi bo‗yicha kichiklar) chiqarilmoqda. 
Qism so‗rovga ega so‗rovlar tuzishda barcha solishtirish 
amallarni(amallar haqida) ishlatish mumkin: teng(=), katta(>), katta 
yoki teng(>=), kichik(<), kichik yoki teng(<=), teng emas(<>). 
Agar jadvaldagi axborotlar murakkab ko‗rinishga ega bo‗lsa, 
qism so‗rovlarni bir necha bor ishlatish mumkin. Bunda bir necha 
ustundagi axborotlarga qism so‗rovlar orqali shartlar qo‗yiladi. 
select id, name, year from test where id>(select id from test 
where name='Antonio') and year>(select year from test where 
name='Jonny'); 
 
So‗rovda, ham «id», ham «year» bo‗yicha qism so‗rov orqali 
shart 
qo‗yilmoqda. 
Bundan 
ko‗rinib 
turibdiki, 
qism 
so‗rovlarni «like», «and», «or», «not»(operatorlar haqida) singari 
operatorlar bilan ajratish mumkin ekan. 
Endi qism so‗rovlarda guruhlash funksiyalarni(jamlash 
funksiyalari) ishlatamiz, ya‘ni ular: min, max, count, avg, sum. Bu 
maqolada, faqat «max»ni misol qilib ko‗rsataman. 
select ID, name, year from test where year=(select 
max(year)-1 from test); 

---

 
Qism so‗rovdan eng kichik yoshdagi o‗yinchidan bir yosh 
kattasi aniqlashtirib olinmoqda va asosiy so‗rovda shu o‗yinchi 
haqida ma‘lumot chiqarilmoqda. Guruhli funksiyalarni, shart 
qo‗yishda ishlatganda «having» kalit so‗zidan foydalaniladi, chunki 
«where» kalit so‗zi guruhli funksiyalar bilan ishlay olmaydi, ya‘ni
select id, min(id), name from test group by name, id 
having min(id)>3; 
 
Agar, «having» o‗rniga «where» ishlatsangiz, xatolik beradi. 
Bu operatorni qism so‗rovlar tuzishda ham ishlatish mumkin. select 
name, 
max(year) 
from 
test 
group 
by 
name 
having 
max(year)<(select max(year) from test where year<>1990)3; 
 
Agar, «having» o‗rniga «where» ishlatsangiz, xatolik beradi. 
Bu operatorni qism so‗rovlar tuzishda ham ishlatish mumkin. 
select name, max(year) from test group by name having 
max(year); 
 
Eng katta yil(yoshi bo‗yicha eng kichik)da tug‗ilgan o‗yinchi 
qidirilmoqda, faqat uning tug‗ilgan yili «1990» yilga teng bo‗lishi 
kerak emas. Bu yerda guruhli funksiya bo‗lgani uchun, bir nechta 
natijalar chiqmoqda. Biz ko‗rayotgan jadval, bu misol uchun 
unchalik mos tushmadi, chunki bir hil axborotlardan bir nechtasi 
jadvalda mavjud bo‗lsa, so‗rov chiroyliroq chiqadi, lekin so‗rov 
tuzilishini shu jadval asosida ham tushunib olish mumkin. 
Agar, qism so‗rovdan hech narsa qaytmasa, asosiy so‗rovda 
xatolik bermaydi, lekin hech qanday axborot ham chiqmaydi. Agar, 

---

qism so‗rovdan boshqa tipdagi qiymat chiqsa, unda xatolik haqida 
ma‘lumot beriladi. 
select name, id from test where year=(select year from test 
where name='Akmal'); 
Xatolik mavjud emas, faqat «no rows selected» yozuv. 
select name, id from test where year=(select name from test 
where name='Jonny'); 
Xatolik, «error: invalid number«.