Laboratoriya jumıs №1

Bakteriyalardın` morfologiyası ha`m du`zilisi
Bakteriyalar — bir kletkalı mikroorganizmler. Olar tu`rli formada bolıp, quramalı du`ziliske yie. Bakteriyalar tiykarınan to`rt formag`a bo`linedi: sharta`rizli, tayasha ta`rizli, buralg`an formada ha`m jip ta`rizli.
Sharta`rizli bakteriyalar — k o k k l a r (yunoncha coccus- da`n, mag`ız degen so`zden alıng`an). bo`liniwi ha`r bir kletkanın` su`rtpede jaylasıwına qarap kokklar bir-birinen parıq etedi.
1.Jeke-jeke jaylasqan kokklar mikrokokklar dep ataladı, saprofit kesellik keltirip shıg`armaydı
2. Diplokokklar – su`rtpede jup- jup bolıp jaylasqan kokklar. Diplokoklar arasında adamda ushıraytug`ın ha`r xil keselliklerdin` ozg`atıwshıları (pnevmokokklar, gonogokklar, meningokokklar) bar.
3.Streptokokklar – bo`lingennen keyin bir-birinen ajıralıp ketpesten, shınjır ta`rizli jaylasqan kokklar. Bulardın` wakillerinin` ko`pshiligi adam ushın patogen esaplanadı.
4.Stafilokokk (ju`zim solqımına uqsap jaylasqan). Bo`liniwi belgili bir ta`rtip penen barmaytug`ın bolsa, ol waqıttada kokklar birgelikte qalaberadi ha`m ju`zim solqımına uqsag`an toplamlar payda etedi. Adam ushın patogen tu`rleri mavjud.
5.Tetrakokklar (to`rtew- to`rtewden bolıp jaylasqan kokklar) bir-birine tik eki tekislikte bo`lingende to`rt kokktan iborat bolıp jaylasadı. Adam ushın patogen emes.
6. Sartsinalar (8 yaki 16 kokklardan ibarat bolg`an toplamlar) bir-birine tik u`sh tekislikte bo`lingende kub ko`rinisin esletetug`ın kokkdan iborat bolıp jaylasadı. Odam ushın patogen emes.
Tayaqshata`rizli bakteriyalar – (yunoncha bacteria - tayaqsha degen so`zden alıng`an). Bular ha`m bir-birlerinen o`lshemi, forması, su`rtpede jaylasıwı ha`m tayaqshalardın` ushının` ko`rinisi boyınsha parıq etedi .
Bakteriyalardın` o`lshemi 0,1den 10 mkm boladı. O`lshemi boyınsha 3 ko`riniste ushıraydı: -mayda bakteriyalar o`lshemi 0,1-0,25 mkm bularg`a mikoplazmalar, bortonellalar; orta o`lshemli (1-3 mkm) bakteriyalar bularg`a ko`pshilik tayaqsha ta`rizli ( ishek tayaqshası, buwma qozg`atıwshısı ha`m basalar) bakteriyalar; o`lshemi u`lken ( 4-10 mkm) bularg`a gazli gangrena, stolbnyak qozg`atıwshıları kiredi. Bakteriyalar forması boyınsha parıqlanadı – tuwrı formalı ( ishek tayaqshası ha`m basqalar.) tuwrı bolmag`an ( korinebakteriya h.t.b.) yamasa shaqalang`an (bifidumbakteriya ha`m basalar.), ovoid ( chuma qozg`atıwshısı), tarmaqlang`an jip ta`rizli (aktinomitsitlar). Bakteriya tayaqshalarının` eki ushının` duzilisi boyınsha da bir- birinen parıq etedi. Eki ushı qayırılg`an (ku`ydirgi qozg`atıwshısı), o`tkirlesken (fuzobakteriyalar), eki ushı uzın (buwma ozg`atıwshısı) formaları ushıraydı. Bakteriyalar bir-birleinen surtpede jaylasıwına qarapta parıq etedi. Ko`pshilik bakteriyalar su`rtpede ta`rtipsiz jaylasadı ( enterobakteriyalar), surtpede jup- jup bolıp jaylasqan bolsa diplobakteriyalar dep ataladı (klebsiellalar), eger spora payda etse diplobatsillalar dep ataladı. Su`rtpede shınjır ta`rizli bolıp jaylassa streptobakteriyalar (jumsaq shankr qozg`atıwshısı) spora payda etse streptobatsillalar ( antarokoidlar) dep ataladı. Su`rtpede rim tsifrlarına uqsap jaylasqan bolsa (buwma qozg`atıwshısı), sigaret pachkasına uqsag`an bolsa ( lepra qozg`tıwshısı) bolıwı mumkin.