Laboratoriya ishi №13. Mavzu: Tizim va qo’shimcha paketlarni o’rnatish va sozlash Ishdan maqsad

Operatsion tizim grafik interfeysi
Grafik tizimostilari-grafik qurilmalar bilan ishlovchi dasturlar majmuasi. 
Linuxda quyi darajada grafik kiritish chiqarishni amalga oshiruvchi grafik 
tizimosti bu X-Window hisoblanadi. X-Window tizimi ekran vositasida amalga 
oshiriluvchi an’anaviy oynali modeldan foydalanadi. 
Ekran – grafik chiqarish buyruqlari ko’rinuvchi, grafik kiritish qurilmalari 
bilan teskari aloqani ta’minlab beruvchi to’g’ri to’rtburchak. 
Fokus – grafik tizimostidan kiritilayotgan ma’lumotlar fokus olgan oynaga 
uzatiladi. Odatda bu sichqoncha ostida turgan ekran sohasini egallagan oyna bo’ladi.
Linux OT da oynali model ishlashini ta’minlovchi, grafik kiritish chiqarish 
qurilmalari ishini boshqaruvchi dastur x-server hisoblanadi.
X-serverni ishga tushirish uchun 
startx
buyrug’idan foydalanamiz. 
export DISPLAY=:0 
X-server grafik harakatlarni amalga oshirish uchun x-so’rovlar qabul qiladi va 
qayta ishlaydi. 
Amaliy qism
: 
Linux OT da 
Ctrl+Alt+F1..F6
tugmalari yordamida mos ravishda 
tty1..tty6
virtual konsollariga o’tishni amalga oshirish mumkin. 

---

Ctrl+Alt+F7,F8 
tugamalari yordamida esa grafik muhitga o’tish mumkin. 
X Window
X Window tizimi, shuningdek “X” yoki “X11” deb ham nomlanadi, Unix va Linux 
uchun standart grafik muhit hisoblanadi. X Window tizimi foydalanuvchining grafik 
interfeysi uchun asos bo’lib xizmat qiladi. 
Debian, Ubuntu, Redhat, CentOs, Suse, va boshqa ko’plab tizimlarni ko’pincha 
yanglishib Linux deb nomlashadi. Bu tizimlarni X11+Gnu+Linux sifatida tushunish 
to’g’riroq bo’lardi. 
Bu tizim operatsion tizim yoki qurilmaga nisbatan mustaqil bo’lib, tarmoqda shaffof 
va ko’plab ishchi stollarga mos keladi. 
X Window tizimining tuzilishi
X Window tuzilishi siz windowsda ko’rgan boshqa normal klient-server aloqasidan 
farq qiladi.
Qurilma eng quyida joylashgan 
Uning yuqorisida server joylashgan 
Oynalar menejeri esa uning yuqorisida joylashgan, u server taqdim qiladigan 
oynalarni boshqarish amallari, masalan yashirish, yopish kabi ishlarni amalga 
oshiradi. 
X birinchi navbatda grafikani asosini aniqlovchi protokol bo’lib, foydalanuvchi 
interfeysi, masalan: ikonkalar, menyular to’g’risida hech qanday ma’lumot 
saqlamaydi.
Aksincha, dasturiy ta’minot, masalan oyna menejerlari, GUI vidjetlar va ishchi stol 
yoki foydalanuvchi interfeyslari shunday ma’lumotlarni o’zida saqlaydi.
Natijada hech qanday X interfeys mavjud emas va foydalanuvchilar bir nechta ishchi 
stol muhitlarini bilishadi. 
Oyna menedjerlari dastur oynalarini ko’rinishi va joylashishini nazorat qiladi.
Ko’pchilik foydalanuvchilar X ni oyna menedjeri, turli dasturlar va izchil interfeysni 
o’z ichiga olgan to’liq ish stoli muhiti bilan ishlatishadi. 
X klaviatura va sichqonchaning grafik muhit bilan o’zaro aloqasini ta’minlashga 
javobgar