Laboratoriya ishi № Mavzu: teleskopni tuzilishI

V A Z I F A
1. Quyidagi yoritkichlar oddiy ko‘z qorachig‘ida hosil qiladigan yoritilganlik hisoblansin: a) m=6^m; b) m=7^m; c) m=8^m; d) m=5^m; e) m=4^m; f) m=3^m; g) m=2^m; h) m=1^m.
2. Quyidagi teleskoplarda ko‘rinadigan eng xira yulduzlarning ko‘rinma kattaligi hisoblansin. Ular “Smena” fotoapparatiga (F=5 sm, D=2 sm) nisbatan qancha yutuq beradi? a) D = 10 sm; b) D = 15 sm; c) D = 20 sm; d) D = 25 sm; e) D = 30 sm; f) D = 40 sm; g) D = 50 sm; g) D = 80 sm.
3. Maktab teleskopi (D=10 sm, F=100 sm) fokal tekisligida quyidagi osmon yoritkichlari tasvirining diametri hisoblansin.
a) Oy diametri; b) Venera pastki birlashuv paytida ( =30,5); c) Mars, qarama-qarshi turish paytida ( = 8,94); d) Yupiter (40,4); e) Saturn (18,2); f) Merkuriy (0,7); g) Uran (3,3); h) Quyosh.
4. Ikkinchi vazifadagi teleskoplarning ajrata olish kuchi hisoblansin.
5. Ikkinchi vazifadagi teleskoplar uchun teng qorachig‘iy (=d=6 mm) kattalashtirish va buning uchun zarur okulyarning fokus masofasi hisoblansin. 6. Uchinchi vazifadagi yoritkichlarni maktab teleskopi yordamida kuzatganda ular sirtini kurish uchun qanday kattalashtirish berish kerak?

Laboratoriya ishi № 10.


Mavzu: QUYOSHNING CHIQISH (BOTISH) VAQT DAQIQALARINI VA CHIQISH (BOTISH) NUQTALARINING AZIMUTLARINI HISOBLASH

Ishning maqsadi: Osmon yoritgichlarining chiqish va botish vaqt daqiqalarini hisoblashda hamda chiqish va botish nuqtalarining azimutlarini aniqlashda parallaktik uchburchak formulalaridan foydalanish.

Qullanmalar: Astronomik kalendar-doimiy qismi; Astronomik kalendar-har yillik; trigonometrik funktsiyalar jadvali; kalkulyator.
Adabiyot: [1], II bob, 17, 18-§§; [2], I bob, 30-32-§§.
Qo‘shimcha adabiyot: [6], II bob, 11, 12-§§; [33], II bob, 20, 22-§§.
Masalalar: [3], № 327-331, 333, 334, 339-342, 345, 350, 352, 355, 356.

Yoritgichlarning chiqish va botish daqiqalari, gorizontdagi holati va azimutlari, uning og‘ishi  hamda kuzatish joyining geografik kengligi  ga bog‘liq bo‘ladi. Bu daqiqalar va azimutlar parallaktik uchburchak formulalari yordamida hisoblanadi, bunda yoritgichning zenit masofasi z 90 ga teng bo‘lishi kerak. Biroq, amalda refraktsiya tufayli gorizont ostidagi yoritgich, gorizont ustida bo‘lib ko‘rinadi, shuning uchun uning haqiqiy zenit masofasi

z = 90 + . (1)
bo‘ladi.
Quyoshning chiqish va botish daqiqalarini hisoblashda uning ko‘rinma burchak radiusi r ni ham e’tiborga olish kerek. Quyoshning sferik koordinatalari, uning diski markazi uchun beriladi, Quyoshni biz haqiqiy gorizontda paydo bo‘lganda chiqdi, yuqori cheti yo‘qolganda botdi deymiz, bu vaqtda esa Quyosh diskining markazi uning yuqori chetidan r ko‘rinma radiusga pastda joylashgan bo‘ladi, ya’ni Quyoshning zenit masofasi quyidagicha bo‘ladi:


z = 90 +  + r. (2)

Quyoshning og‘ishi vaqt o‘tishi bilan uzluksiz o‘zgarib boradi, shuning ucnun Quyoshning chiqish va botish daqiqalarini hisoblashda bu daqiqalar uchun og‘ishni alohida-alohida hisobga olish zarur. Ammo o‘quv maqsadlari uchun bajarilayotgan ishlarda, vazifani osonlashtirish maqsadida, Quyoshning haqiqiy tush paytidagi og‘ishini olish etarli.

Astronomik kalendar-haryilliklarda Quyoshning og‘ishi, grinvich haqiqiy tush payti uchun ₀ beriladi, uning soat buyicha o‘zgarishi  esa grinvich yarim tuni uchun keltiriladi, bu paytda Quyosh, umuman boshqa, geografik uzunligi  bo‘lgan fizik holatda bo‘ladi. Ya’ni