Laboratoriya №1 mavzu: Tuproqning fizik-mexanik xossalarini aniqlash (6-soat) Mashg‘ulot maqsadi

Tuproqning yopishqoqligi.
Nam tuproqning o‘zaro va ish organlarining sirtiga yopishishi 
uning 
yopishqoqligi
deyiladi. Yopishqoqlik tuproqqa yopishgan sirtni ajratishga zarur bo‘lgan 
kuch miqdori bilan ifodalanadi. Tuproq, ayniqsa og‘ir, nam, ish organlarining sirti notekis 
bo‘lganda ko‘proq yopishadi. Bu holda ishlov berilayotgan tuproq ish organiga emas, balki 
yopishgan tuproqqa ishqalanadi, qarshilik oshadi, ish sifati pasayadi. Shuning uchun ish organlari 
sirtini doim toza saqlash kerak. 
Tuproqning jilvirlik xossalari – 
deyilganda tuproq tarkibidagi qattiq zarralarning o‘tkir 
qirralari bilan metall qatlamini tirnash, qirqish, sindirish xususiyati tushuniladi. 
Tuproqqa mexanik ishlov berishda bajariladigan ishlar va jarayonlar 
Tuproqqa mexanik ishlov berishda quyidagi: ag‘darish, uvalash (yumshatish), qirqish, 
aralashtirish, zichlash, yuza tekislash, begona o‘t ildizini qirqib sug‘urish, marza va egat olish 
ishlari bajariladi. 
Ag‘darish
– tuproqning sirtqi va quyi qatlamlari o‘rnini almashtirish. Bu ish shudugorlash 
jaranida sodir bo‘lib, tuproqning sirtqi chimli qatlami egat tubiga ag‘darib yotqiziladi. Shunda 
o‘simlik qoldiqlari, yer haydash oldidan sepilgan organik va mineral o‘g‘itlar ham ko‘miladi. 
Uvalash
– ishlov beriladigan tuproq qatlamini mayda bo‘lakchalarga ajratish. Bunda tuproq 
bo‘lakchalarining orasi kattalashib, uning zichligi kamayadi. Tuproqni yumshatish darajasi uning 
ishlov berishdan avvalgi va keyingi zichliklari nisbati bilan aniqlanadi. Uvalash jarayonida 
tuproqning 1 mm, ayniqsa 0,25 mm dan mayda bo‘lishi, ya’ni chang holiga kelishiga yo‘l 
qo‘yilmaydi. Changsimon tuproq massasining namuna massasiga nisbati tuproqning chang holatga 
aylanish darajasini ko‘rsatadi. 
Qirqish
– ishlov berilayotgan tuproq qatlamini yerdan ajratish. Qirqishning vertikal va 
gorizontal turlari bo‘ladi. 
Aralashtirish
– ishlov berilayotgan tuproq bo‘lakchalari, o‘g‘it va hokazolarni aralashtirib, 
ularni bir jinsli qilish, tekis taqsimlash.