Laboratoriya №1 mavzu: Tuproqning fizik-mexanik xossalarini aniqlash (6-soat) Mashg‘ulot maqsadi

Tuproqqa mexanik ishlov berishda bajariladigan ishlar va jarayonlar 
Tuproqqa mexanik ishlov berishda quyidagi: ag‘darish, uvalash (yumshatish), qirqish, 
aralashtirish, zichlash, yuza tekislash, begona o‘t ildizini qirqib sug‘urish, marza va egat olish 
ishlari bajariladi. 
Ag‘darish
– tuproqning sirtqi va quyi qatlamlari o‘rnini almashtirish. Bu ish shudugorlash 
jaranida sodir bo‘lib, tuproqning sirtqi chimli qatlami egat tubiga ag‘darib yotqiziladi. Shunda 
o‘simlik qoldiqlari, yer haydash oldidan sepilgan organik va mineral o‘g‘itlar ham ko‘miladi. 
Uvalash
– ishlov beriladigan tuproq qatlamini mayda bo‘lakchalarga ajratish. Bunda tuproq 
bo‘lakchalarining orasi kattalashib, uning zichligi kamayadi. Tuproqni yumshatish darajasi uning 
ishlov berishdan avvalgi va keyingi zichliklari nisbati bilan aniqlanadi. Uvalash jarayonida 
tuproqning 1 mm, ayniqsa 0,25 mm dan mayda bo‘lishi, ya’ni chang holiga kelishiga yo‘l 
qo‘yilmaydi. Changsimon tuproq massasining namuna massasiga nisbati tuproqning chang holatga 
aylanish darajasini ko‘rsatadi. 
Qirqish
– ishlov berilayotgan tuproq qatlamini yerdan ajratish. Qirqishning vertikal va 
gorizontal turlari bo‘ladi. 
Aralashtirish
– ishlov berilayotgan tuproq bo‘lakchalari, o‘g‘it va hokazolarni aralashtirib, 
ularni bir jinsli qilish, tekis taqsimlash. 
Zichlash (mola bostirish)
– chigit va don ekish oldidan shudgorning 5...10 sm li yuza 
qatlamini zichlash. Mayda urug‘larning bir xil chuqurlikda tekis ekilishi, keyinchalik yomg‘ir va 
sug‘orish natijasida tuproq cho‘kib, nihollar ildizining uzilmasligi uchun u ekin ekish oldidan 
zichlanadi. Ekilgan donlarning tuproq bilan yaxshi kontaktda bo‘lishi, ularni kapillyar nam bilan 
ta’minlash uchun tuproq ekin ekilgandan keyin ham zichlanishi mumkin. Quruq cho‘l zonasida 
tuproqning ustki qatlamini shamoldan saqlash va namni yo‘qotmaslik uchun tuproqning ustki 
qatlami zichlanadi. 
Yuza tekislash
– daladagi kichik notekisliklarni yo‘qotishdan iborat. Shunda namning 
bug‘lanishi kamayadi, urug‘ bir xil chuqurlikda ekiladi, sug‘orish paytida suv egatlardan tekis 
taraladi. 
Begona o‘tlarni qirqish va yulish – begona o‘tlar ildizpoyalari mexanik usulda qirqish, 
sug‘urish va tarashlash yo‘li bilan yo‘qotiladi.