Laboratoriya №1 mavzu: Tuproqning fizik-mexanik xossalarini aniqlash (6-soat) Mashg‘ulot maqsadi

---

1 
LABORATORIYA №1 
MAVZU: Tuproqning fizik-mexanik xossalarini aniqlash
(6-soat) 
Mashg‘ulot maqsadi:
tuproq tarkibidagi fizik-mexanik xossalarini o‘rganish. 
Kerakli jihozlar:
tuproqni qattiqligini o‘lchash asbobi, tuproqdan tashkil topgan yer 
maydon. 
Tuproq unumdorligi deb
, ekinlarning o‘sish davrida oziq suv, havo va issiqlikka talabani 
qondirish imkoniyatiga aytiladi. Tuproq uch qismdan iborat bo‘lib, qattiq, suyuq jismlar va 
gazlardan iborat. Qattiq jimslar orasi suv va gaz bilan to‘lgan hamda tuproqda suv qancha ko‘p 
bo‘lsa, havo shuncha kam va aksincha, bo‘ladi. 
Tuproqning tuzilishi uning g‘ovakligi va zichligi bilan umumiy tavsiflanadi.
Tuproqning zichligi
– tabiiy tuzilgan 1 sm
3
quruq tuproq massasidan iborat. u tuproq 
tipiga, mineralogik va mexanik tarkibiga, strukturasiga, g‘ovakligiga bog‘liq. Tuproqni tashkil 
etuvchi minerallar zichligi 2,4...2,8 g/sm
3
, tuproqdagi qattiq zarracha zichligi 2,7 g/sm
3
, chirindili 
tuproq zichligi 1,2...1,4 g/sm
3
. Tuproq zichligi mutloq quruq tuproq massasi m ning tabiiy 
tuzilishini buzmay olingan namuna hajmi V ga nisbatiga teng, ya’ni: 
T
m
V


 
Haydalma qatlam osti zichligi o‘rtacha 1,6 g/sm
3
bo‘lib, bundan ortiq zich tuproqda 
havoning etishmasligi va katta qarshilik natijasida g‘o‘za ildizlari yomon rivojlanadi. Shuning 
uchun ham dalalar har 3...4 yilda 50...60 sm chuqur yumshatilib, ayni vaqtda chirigan go‘ng ham 
mineral o‘g‘itlar aralashtirib solinadi. 
Tuproq g‘ovakligi tabiiy tuproq tuzilishini tavsiflaydi, tuproq zarrachalari hamda bo‘laklari 
orasidagi barcha bo‘shliqlar umumiy hajmi V
b
ning namunaning umumiy hajmi V
T
ga nisbati bilan 
ifodalanadi: 
3
1
100
b
T
T
V
U
V












 
bunda ρ
3 
– qattiq quruq zarracha zichligi, g/sm
3
. 
Ekilgan chigitlarning unib chiqish davrida 10 sm li qatlamda tuproq g‘ovakligi 55% ni 
tashkil etadi.