Laboratoriya №1 mavzu: Tuproqning fizik-mexanik xossalarini aniqlash (6-soat) Mashg‘ulot maqsadi

Tuproqning mustahkamlik xususiyatlari
(deformatsiyalarga qarshiligi) – tuproqning 
turiga, namligiga, shuningdek o‘simlik ildizlarining bor-yo‘qligiga ancha bog‘liq. Tuproqning 
mustahkamligi uning cho‘zilishiga muvaqqat qarshiligi σ
ch
= 0,5 kPa, siljishga qarshiligi τ = 1 kPa 
va siqilishga qarshiligi σ
s
= 10 kPa bilan belgilanadi. Bu qiymatlar namligi 20% li qoratuproq 
uchun olingan. 
Yer haydashda tuproqning solishtirma qarshiligi – 
tuproqning mexanik tarkibi, 
strukturasi, zichlik darajasi, chim qatlami, namligi va boshqalarga bog‘liq bo‘lib, ishlov berishning 
og‘ir-yengilligini aniqlashda qo‘llaniladi. Tuproqning solishtirma qarshiligi quyidagicha topiladi: 


P
k
abn

bunda P – plugning dinamometr yordamida o‘lchangan umumiy qarshiligi, N;
a – shudgorlash chuqurligi, m; b – korpusning qamrash kengligi, m;
n – plugdagi korpuslar soni. 
Solishtirma qarshiligi 30 kPa gacha bo‘lgan tuproq yengil, 30...50 kPa – o‘rtacha, 50...70 
kPa – o‘rtacha og‘ir, 70...120 kPa – og‘ir va 120 kPa dan katta bo‘lganda juda og‘ir tuproq 
deyiladi. 
kh
Ps
S


---

4 
Tuproqning yopishqoqligi.
Nam tuproqning o‘zaro va ish organlarining sirtiga yopishishi 
uning 
yopishqoqligi
deyiladi. Yopishqoqlik tuproqqa yopishgan sirtni ajratishga zarur bo‘lgan 
kuch miqdori bilan ifodalanadi. Tuproq, ayniqsa og‘ir, nam, ish organlarining sirti notekis 
bo‘lganda ko‘proq yopishadi. Bu holda ishlov berilayotgan tuproq ish organiga emas, balki 
yopishgan tuproqqa ishqalanadi, qarshilik oshadi, ish sifati pasayadi. Shuning uchun ish organlari 
sirtini doim toza saqlash kerak. 
Tuproqning jilvirlik xossalari – 
deyilganda tuproq tarkibidagi qattiq zarralarning o‘tkir 
qirralari bilan metall qatlamini tirnash, qirqish, sindirish xususiyati tushuniladi.