Shaxs tiplari:
nazariyotchi,
iktisodchi;
estetik;
sotsial;
siyosatchi;
A.Maslou shaxs nazariyasi. Maslou Abraxam Xarold (1908-1970) gumanistik psixologiya asoschilaridan biri bo‘lgan amerikalik psixolog bo‘lib, u psixologiyaga motivatsiyalarning ierarxik modelining muallifi sifatida kirib kelgan. Bu ierarxiya asosida uning tug‘ma va universalligi haqidagi postulat yotadi.
Maslou ierarxiyasi asosiy mazmuniga ko‘ra, ehtiyojlarni hech qachon “hamma narsa yoki hech narsa” tamoyili asosida qondirib bo‘lmaydi. Ehtiyojlar bir-biriga qisman mos keladi va insonda bir vaqtning o‘zida ikki yoki undan ortiq pog‘onadagi ehtiyojlarga motivatsiya uyg‘onishi mumkin. Maslou ierarxiyasi asosiy mazmuniga ko‘ra, ehtiyojlarni hech qachon “hamma narsa yoki hech narsa” tamoyili asosida qondirib bo‘lmaydi. Ehtiyojlar bir-biriga qisman mos keladi va insonda bir vaqtning o‘zida ikki yoki undan ortiq pog‘onadagi ehtiyojlarga motivatsiya uyg‘onishi mumkin.
1960-yillar boshlarida Maslou qo‘l ostida bir qancha gumanistik yondashuv vakillari birlashib, psixologiyadagi ikki muhim intellektual oqim bo‘lgan psixoanaliz va bixeviorizmga qarshi gumanistik psixologiyani yaratadilar. Gumanistik psixologiya kuchli tashkil qilingan nazariy tizim bo‘lmasdan, uni shaxsga va klinik psixologiyaga nazariy munosabat bildiruvchi o‘ziga xos guruh desa ham bo‘ladi. Maslou o‘z yo‘nalishini psixologiyadagi uchinchi kuch deb nomlagan. Bu yondashuv vakillari inson tabiatining aniq kelib chiqish konsepsiyalarini ajratib o‘rganishgan. Amaliy jihatdan esa bu yondashuvlar g‘arb falsafiy tafakkuri tarixida o‘zining chuqur ildiziga ega. Gumanistik psixologiyaning ildizi ekzistensial falsafa ildizlariga borib taqaladi. Uni Seren Kerkegor (1813-1855), Karl Yaspers (1883-1969), Martin Xaydegger (1889-1976) va Jan-Pol Sartr (1905-1980) kabi bir qancha Yevropalik faylasuf yozuvchilar hisoblanadi.
Gumanistik psixologiyaning namoyondalari Erik Fromm, Gordon Ollport, Karl Rodjers, Viktor Frankl va Rollo Mey kabi mashhur psixologlar hisoblanadi. Gumanistik psixologiya namoyondalarining fikricha, inson hech qachon bir joyda qotib qolmaydi, u har doim rivojlanishga imkon topadi. Kollejning yuqori kurs studenti o‘zining to‘rt yil avvalgi o‘spirinlik davriga qaraganda hozir boshqacha. Uning fikrlashi, dunyoqarashi o‘zgargan. Uni yana to‘rt yildan so‘ng uchratsangiz u o‘z hayotining yangi yo‘llarini egallagan, masalan, o‘zining kasbiy kar’erasiga ega bo‘lgan yoki oilali, farzandli bo‘lgan bo‘lishi mumkin. Shu yo‘sinda erkin mavjudot bo‘lmish inson bu xayotda yashashi uchun o‘zining ko‘pgina imkoniyatilarini ochishi zarur.
O‘z o‘rniga ega bo‘lish oson emas. Insonlar o‘z taqdirlarini tanlash va unga o‘zlarini yo‘naltirishga o‘zlari mas’uldirlar. Bu dunyoga kelgan ekanlar ular faqat birgina insonning ya’ni o‘zlarining hayotlariga mas’uldirlar. Mas’ullik va erkinlikdan qochish bu o‘zini soxta tutish bo‘lib, oxiri umidsizlik va tashvishli xayotga olib keladi. Maslou shaxsning gumanistik nazariyasini ishlab chiqqan bo‘lib, bu 50 yil davomida o‘z kuchini yo‘qotmagan. Maslouning fikricha Individ bu bir butunlikdir. Har bir insonni unikal, tashkillashgan, bir butunlikda o‘rganish kerak. U psixologiyada shuncha yildan beri insonning alohida xodisalarini detali analiz qilishganini ta’kidlaydi.
Maslou uchun shaxsning markaziy xususiyati bu uning umumiyligi va bir butunligidadir. Yaxshi nazariyada oshqozon yoki tish yoki bosh og‘rig‘i kabi reallik mavjud emas. Faqatgina individium ehtiyoji mavjud. Agar bir kishi och deylik. Uning o‘zi nimanidir yegisi keladi, oshqozoni emas, agar u kishi biror narsa tanovvul qilsa, o‘zi yegan bo‘ladi. Uning oshqozoni emas. Demak u kishi o‘zi butunlikda ehtiyojini qoniqtirgan bo‘ladi, faqatgina oshqozonining ehtiyojini emas.
Ya’ni Maslouning fikriga ko‘ra, motivatsiya bitta butun insonga ta’sir qiladi, uning alohida organizmiga emas.
Do'stlaringiz bilan baham: |