L. S. Karieva makroiqtisodiyot

6.1.1- rasm. Byudjet taqchilligi va ortiqchaligi 

---

115 
Davriy yuksalish bosqichida soliqlar avtomatik ko‛payishi va davlat 
xarajatlarining kamayishi natijasida byudjet ortiqchaligi paydo bo‛ladi. Davlat 
xarajatlari o‛zgarmas bo‛lgan sharoitda ham byudjet taqchilligi va ortiqchaligi 
mavjud bo‛lishi mumkin. Davriy taqchillik va ortiqchalik miqdorlari soliq va 
byudjet funktsiyalari grafiklarining «tikligiga» bog‛liq. Soliq funktsiyasi T ning 
egilish burchagi chegaraviy soliq stavkasi t ning miqdoriga bog‛liq. t qancha 
yuqori bo‛lsa T chizig‛i shuncha tik bo‛ladi. Davlat byudjetidan beriladigan 
transfertlar 
hajmi 
o‛zgarishining daromadlar o‛zgarishiga bog‛liqligini 
xarakterlovchi γ koeffitsent qancha kichik bo‛lsa, G chizig‛i ham shuncha tik 
bo‛ladi. Demak daromad oshgani sari byudjetga soliq to‛lovlari oshaveradi, 
byudjetdan transfert to‛lovlari esa kamayadi.
Davlat xarajatlari daromadga bog‛liq bo‛lmagan o‛zgarmas miqdor bo‛lganda t 
qanchalik katta bo‛lsa T chizig‛i shuncha tik va iqttisodiyotning o‛rnatilgan 
barqarorligi darajasi ham shunchalik yuqori bo‛ladi. Ammo iqtisodiy o‛sishning 
ta’minlash vazifasi T va G chiziqlarini yotiqroq bo‛lishini taqozo etadi.
O‛rnatilgan barqarorlashtirgichlar muvozanatli YaMM hajmini, uning 
potentsial hajmi darajasi atrofida tebranishi sababini to‛liq tugatmaydi va ishlab 
chiqarishning har qanday darajasida mavjud bo‛lishi mumkin.
To‛liq bandlikni ta’minlagan diskret fiskal siyosat yuritilishi natijasida davlat 
byudjetining tarkibiy taqchilligi (ortiqchaligi), ya’ni to‛liq bandlik sharoitida 
byudjet xarajatlari (daromadlari) va daromadlari (xarajatlari) o‛rtasidagi farq 
yuzaga keladi.
Davriy taqchillik ko‛pincha davlat byudjetining haqiqiy taqchilligi va tarkibiy 
taqchillik farqi sifatida baholanadi. 
Davlat byudjdeti kamomadini moliyalashtirish usullari:
1) pul-kredit emissiyasi;
2) davlat zayomlarini chiqarish;
3) davlat byudjetiga soliq tushumlarini ko‛paytirish.
Davlat byudjeti kamomadi pul chiqarish orqali qoplanganda muomalada pul 
massasini ko‛paytirish inflyatsiyaga olib keladi.

---

116 
Inflyatsiya darajasi oshganda