L. S. Karieva makroiqtisodiyot

 
 
 

---

226 
11.2 A.Smitning mutloq ustunlik, D.Rikardoning nisbiy ustunlik 
nazariyalari 
Shu vaqtga qadar mavjud bo‛lgan barcha xalqaro savdo nazariyalari xalqaro 
savdoni erkinlashtirish barcha mamlakatlar uchun foyda keltiradi degan fikrni 
ilgari suradi. Erkin tashqi savdoning zarurligi va foydaliligi to‛g‛risida dastlabki 
nazariyalardan biri A.Smitning 
mutlaq ustunlik
 
nazariyasidir. Bu nazariyaga ko‛ra 
har bir mamlakat undagi mavjud sharoitlar va resurslar o‛ziga xosligiga tayangan 
holda ma’lum bir tovarni eng kam xarajatlar hisobiga (yoki vaqt birligida bu 
tovarni eng ko‛p) ishlab chiqirish imkoniyatiga ega. Shunday ekan mamlakat 
mutlaq ustunlikka ega bo‛lgan tovar ishlab chiqarishga ixtisoslashadi va ushbu 
tovarning o‛z iste’molidan ortiqcha qismini sotadi hamda boshqa tovarlarni sotib 
oladi. Chunki bu tovarlar ularni ishlab chiqarishda mutlaq ustunlikka ega bo‛lgan 
davlatlarda ancha arzon ishlab chiqarilgan bo‛ladi. Natijada har ikki davlat ham 
kam resurs sarflab ko‛proq mahsulotga ega bo‛ladi.
Masalan, 
O‛zbekiston 
asosan 
paxta 
mahsulotlarini 
etishtirishga 
ixtisoslashganligi uchun boshqa mahsulotlarga nisbatan ko‛proq shunga e’tiborni 
qaratish lozim. Chunki, O‛zbekiston qishloq xo‛jaligi, ob-havosi va qolaversa, 
butun respublika sharoiti paxta etishtirishga moslashgan va unga kam miqdorda 
mehnat va moliyaviy resurslarni sarf qilib, yuqori hosil olish texnologiyasiga ega. 
Shuningdek, boshqa mamlakatlar ham o‛zi ixtisoslashgan sohaga ko‛proq e’tiborni 
qaratishsagina dunyo bo‛yicha ko‛proq mahsulot ishlab chiqariladi va xalqaro 
savdoda ham katta muvaffaqqiyatlarga erishish mumkin. Demak, shu yo‛l bilan 
dunyo aholisining talablarini maksimum qondirish imkoniyatiga erishiladi.
Ammo qaysidir mamlakat hech qaysi mahsulot ishlab chiqarish bo‛yicha 
dunyoda mutlaq ustunlikka ega bo‛lmasligi mumkin. Bu esa shu mamlakat hamma 
tovarlarni chetdan keltiradi-mi degan savolni tug‛diradi. Agar shunday bo‛lsa 
importni bu mamlakat qaysi mablag‛lar hisobiga moliyalashtiradi. Bu savolga 
javob berish borasida mutlaq ustunlik nazariyasi boshi berk ko‛chaga kirib qoladi. 
D.Rikardo A.Smitning