L. S. Karieva makroiqtisodiyot

 
barrel vino (o‛zidagiga nisbatan 5/6
 
barrel) 
sotib olishi mumkin. Ushbu vaziyatda Angliyaning yutug‛i:
9 / 8 - 5 / 6 =7 / 24 = 0,29 barrel vino.
Bu misolda Portugaliya uchun har bir barrel vinoga 9/8
 
dona movut sotib 
olgandagina xalqaro sovda foydali hisoblansa, Angliya uchun esa har bir barrel 
vinoga 5/6
 
dona movut almashganda savdo foydali hisoblanadi.
Shunday qilib, erkin savdo xalqaro ixtisoslashuvni rag‛batlantirib, quyidagi 
imkoniyatlarni yaratadi: har bir mamlakat biror turdagi mahsulot ishlab chiqarishga 
ixtisoslashishguncha o‛tgan davrgiga nisbatan kamroq moddiy va mehnat 
xarajatlari sarflaydigan bo‛ladi. Ammo, bu borada barcha nazariyalar ham savdoda 
mamlakatlarning pul birliklari ishtorokida amalga oshishi hisobga olinmagan. 
Chunki, mamlakatlar o‛zaro hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun valyutalarini 
almashtirishadi. D.Rikardo ushbu vaziyatni ham tushuntirib bera olgan. U 
izohlaganidek yuqorida keltirilgan imkoniyat valyutalarni almashtirish sharoitida 
ham saqlanib qoladi. Bu vaziyatda eksport-import to‛lovlari o‛zaro balansga ega 
emas. Bunday vaziyat valyuta kurslaridagi o‛zgarishlar hisobiga yoki biror bir 
mamlakatdagi barcha baholarni o‛zgartirish hisobiga bartaraf etiladi. Yuqoridagi 
misol mavhum xususiyatga ega. U aniq vaziyatlarga asoslanishi uchun:
- mehnat savdo qilayotgan mamlakatlar o‛rtasida emas, balki mamlakat ichida 
harakatchan bo‛lishini;
- hisobga olinmasligini;
- texnologiyalarni qo‛llash hamda ularni ko‛p miqdorda seriyali ishlab 
chiqarishda xarajatlardagi o‛zgarishlar e’tiborga olinmasligini ta’minlash 
imkoniyatlari yaratilishi lozim.
Angliya va Portugaliya misolida keltirilgan vaziyatlarda xalqaro savdo 
narxlarining keng amal qilayotgan shaklini qo‛llash mumkin. Chunonchi, bir barrel 
Portugaliya vinosini Angliyada tannarxidan kam narxda (80) va sotib olingan 

---

229 
bahodan (120) yuqori narxda sotmaslik kerak. Shuningdek, angliyaliklar 
movutidan Portugaliyada (90 dan 100 gacha) shunday tartibda sotilishi kerak.
Mahsulotlar bahosi o‛rtasidagi o‛zaro nisbat aniqlab olingandan keyin «savdo 
sharoiti» (terms of trade) tushunchasi savdo sharoitini aniqlab olish uchun esa 
“savdo sharoiti indeks” tushunchasi kiritilgan. Bu indeks quyidagi formula orqali 
aniqlangan: