L. R. Ayra pety a n s, A. A. P u L a t o V v o L e y b o L nazariyasi va

8-andoza
9-andoza

---

10-andoza
Y illik  tayyorgarlik s ik lin in g  d a vrla ri va bosqichlari
Daviiar
Tayyorlov
Musobaqa
O'tish
Bosqichlar
Bosqichlar
Bosqichlar
UJTB 
MJTB 
MOTB 
YMB 
AMB 
XMB 
YuTB 
MSB 
MTB
il-andoza

---

«Voleybolchilar s p o rt trenirovkasining um um iy asoslari» 
m avzusi bo‘yicha nazorat savollari
1.  Sport  trenirovkasi  terminologik  va  m antiqiy  mohiyati  nim alar 
bilan ifodalanadi?
2.  Sport  trenirovkasining  maqsadi  va  vazifalarini  tushuntirib 
bering.
3.  Sport  trenirovkasining  uslublari,  vositalari  va  prinsipiarini 
batafsil  izohlab bering.
4.  Sport  trenirovkasining  davriyligi  va  «sport  formasi»  haqida 
qanday tushunchalarga egasiz?
5.  Tayyorlov,  m usobaqa  va  o‘tish  davrlarining  maqsadi,  mohiyati 
ham da mazmuni  haqida qanday tushunchalarga egasiz?
6.  Tayyorlov  davrining  qanday  bosqichlari  bor  va  ulaming 
m azm uni nim aiardan iborat?
7.  Sport  trenirovkasi  jarayonida  ish  qobiliyati,  uni  tiklash  va 
kuchaytirish m asalalariga  batafsil  izoh bering.

---

14. V O L E Y B O L C H IL A R  T A Y Y O R L A S H  JA R A Y O N IN I 
B O SH Q A R ISH
14.1.  B oshqaruv ja ra y o n i  h a q id a   tu s h u n c h a
K o‘p  yillik  sport  trenirovkasi  jaray onida  yuqori 
malakali 
voleybolchilar  va  voleybol  jam oasini  tayyorlash  uzoq  muddatli 
pedagogik jarayon bo‘!ib,  uni  murabbiy  boshqaradi.  Boshqaruv deganda 
biror  bir  obyektga  muntazam  ta 'sir  ko‘rsatib,  shu  ta ’sir  natijasida  aniq 
bir  maqsadga  erishish  uchun  hosil  qilingan  o ‘zgarish  tushuniladi. 
Sportda tayyorlash jarayoniga  murakkab dinam ik  tuzim   sifatida  qaralib, 
uni  boshqaruvchi  subyekti  vazifasini  pedagog-m urabbiy,  boshqaruv 
obyektlari  vazifasini  esa  sportchilar,  jam oalar  yoki  o ‘quv  gruppalari 
bajaradi.
Sport  tayyorgarligi  tuzimining  murakkabligi  shundan  iboratki,  u 
katta  qismdagi  bir-biri  bilan  bog‘langan  va  bir-biri  bilan  harakat 
qiladigan jarayonlar (texnik, taktik, psixologik va boshqa)dan  iborat.
Sport  tayyorgarligi  natijasida  sportchilam ing  bir  holatdan  ikkinchi 
holatga o ‘tishi kuzatiladi.  Bu jarayon tuganm asdir.
Sport  tayyorgarligini  boshqarishning 
asosiy 
farq  qiladigan 
xususiyati  shundan  iboratki,  bunda  murakkab,  o ‘z -o ‘zini  boshqaruvchi 
odam  obyekti  tashkil  etadi.  Bu  m urabbiyga  sportchining  o‘zini 
boshqarish  qobiliyatîni  har  xil  yo‘l  bilan  rivojlantirish  vazifasini 
qo‘yadi.  Sport  tayyorgarligining  samarasi  to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri  sportchi 
o‘zini  boshqarish va o ‘zini mukammallashtirish qobiliyatiga bog‘liq.
Murabbiy-sportchi-jamoa-murabbiy  o ‘zaro  uzviy  tizimi  doirasida 
olinadigan  axborot-m a’lumotlar  maqsadli  boshqaruvga  asos  bo'lishi 
darkor.
Boshqaruvning  muhim  shartlaridan  biri,  bu  sportchining  o ‘zini 
boshqarish 
va 
o‘zini 
mukam m allashtirish 
qobiliyatini 
faol 
rivojlantirishgayo‘naltirilgan ijodiy ham korlikdan iborat.
Boshqaruvning asosiy  vazifalari -  m ashg‘ulotlam i  rejalashtirish  va 
tashkil  qilish,  nazorat  qilish  va  qiyosiy  tahlil  qilish  bilan  ifodalanadi. 
Bulam ing  hammasi  boshqaruvning  davriyligini  va  to‘xtovsizligini 
ta’minlovchi yopiq halqa hosil qilib, bir-biri  bilan o ‘zaro harakat qiladi.

---

Boshqaruv  jarayoni  bir  m ashg‘ulot  davom ida  yoki  bir  hafta 
davomida,  bosqichda, yillik tayyorgarlik sikliari  bo'ylab davom etadi.
T a y y o rg a rlik n in g   asosiy 
sh a k lla ri. 
Voleybolchilar  tayyor- 
lashning asosiy  shakllari sport  mashg‘ulotlari  va musobaqalarda  ishtirok 
etish  jarayonlaridan  iborat.  U lar  bir-biri  bilan  boglangan,  lekin  shu 
bilan  birgalikda  boshqaruvning  asosiy  vazifalari  mazmunini  aniqlovchi 
o ‘ziga  xos  xususiyatlarga  ega.  Shu  sababli  tayyorgarlikni  boshqarish  2 
boMimga b o ‘linadi:
1.  M ashg‘ulot  jarayoni  va  musobaqaga  tayyorgarlik  ko‘rishni 
boshqarish.
2. M usobaqajarayonidajam oani  boshqarish.
14.2. R ejalash tirish  va  ta y y o rg a rlik  jara y o n i
B oshqaruvning  asosiy  vazifalardan  biri  rejalashtirishdir.  U  nafaqat 
butun  tayyorlanish  jarayonining  mazmunini,  balki  murabbiyning  ish 
faoliyatmi  ham  tartibga soladi.  Rejalashtirish  bu  kelajakni  ko‘ra  bilish  va 
uni  oldindan  aytib  bashorat  berishni  bilish  demakdir.  Voleybolchilar va 
voleybol  jam oalari  faoliyatini  rejalashtirish,  o ‘rgatish  va  trenirovka 
m ashg‘ulotlari  qonuniyatlari,  prinsiplari,  uslub  va  vositalarini  q o ‘llash 
texnologiyasiga asoslanishi  lozim.
Voleybol  —  bu  jam oa  o ‘yini,  shuning  uchun  rejalashtirish  ham 
jam oa  uchun,  ham   o ‘yinchi  uchun  tuziladi.  Voleybol  ham  boshqa 
jam oali  sport  o ‘yinlari  turlariga  o ‘xshab  qarshi  jam oa  bilan  kurashda 
nafaqat  shaxsiy,  balki  jam oa  o ‘yinlarining  birgalikdagi  harakatini 
m ukam m allashtirish  xususiyati  bilan  ifodalanadi.  Shu  sababli  texnik, 
taktik  va  o ‘yin   tayyorgarligini  maqsadli  shakllantirish  o‘ta  muhim 
shartlardan  biridir.  Tayyorgarlik  turlariga  ajratiladigan  vaqt  taxminan 
quyidagicha  taqsim lanadi:  jism oniy  tayyorgarlik  -   20%,  texnik  -   30%, 
taktik,  o ‘yin   va  musobaqa  tayyorgarligi  -   50%.  Bu  raqam lar 
o ‘yinchilarning  yoshi,  malakasi  va  tayyorgarlik  darajasiga  qarab 
o ‘zgarishi  m um kin.  M ashg‘ulot  rejalarini  tuzishda  guruhda  yoki 
jam oada  shug‘ullanuvchilar  yoshi,  malakasi,  tayyorgarlik  darajasi, 
m oddiy-texnik  bazaning  shart-sharoitlari  va jam oa  oldida  turgan  asosiy 
vazifalar  e ’tiborga  olinadi.  Ishlab  chiqilgan  rejalarga  o‘quv-m ashg‘ulot 
va  m usobaqa jarayonlarida  qayd  etiladigan  real  ko‘rsatkichiar,  kuzatuv 
hamda  ilm iy-tadqiqot  natijalar  asosida  maqsadli  o ‘zgartirishlar  yoki 
qo ‘shim cha tadb irlar kiritilishi  mumkin.

---

Har  bir o‘yinchi  va jam oaga  alohida  istiqbol  rejasi  (4  yilga),  yillik 
reja,  mezo  -   va  mikrosikllar  rejalari  (joriy  reja,  tezkor  reja)  tuzilishi 
darkor.
Rejalashtirilgan 
m ashg‘u!ot 
va 
musobaqa 
yuklamalarini 
o ‘zlashtirish  samaradorligini  obyektiv  va  asosli  baholash  uchun 
tayyorgarlik  turlari  bo'yicha  erishilgan  imkoniyatlar  m e’yoriy  testlar 
asosida nazoratidan  o‘tkazi!ib turilishi  lozim.
R ejalash tirish   tu rla ri.  K o‘p  yillik  sport  trenirovkasi  uzoq 
muddatli  pedagogik  jarayon  bo‘lib,  u  turli  davr  va  bosqichlarga 
moMjallangan  o‘ziga  xos  maqsadli  rejalashtiruv  hujjatiari  asosida 
boshqariladi.
Yuqorida  qayd  etilganidek,  ko‘p  yillik  tayyorgarlik  jarayonini 
maqsadli  boshqarish avvalambor  4 yilga  moMjallangan  strategik  hujjat -  
istiqbol  rejasi asosida amalga  oshiriladi.
Istiqbol  rejasi  -   bu  jam oa  va  o ‘yinchilar  sport  mahoratini 
takomillashtirishga  qaratilgan  konseptual  dastur  boMib,  unda  yillik 
tayyorgarlik  siklining  turli  davr  va  bosqichlari  uchun  belgilangan  real 
maqsad va vazifalar hal etiladi.
Jamoaning  namunaviy  istiqbol  rejasi  quyidagi  tartibda  tuzilishi 
mumkin:
1.  Tayyorgarlikning  maqsadi.  Bunda  asosiy  musobaqalarda 
erishiiadigan  pirovard  sport  natijasi  va  mashg‘ulot jaray on in ing   ustuvor 
yo‘nalishlari  loyihalashtiriladi.
2.  Jamoa  tarkibi  va  zaxira  tarkibni  tayyorlash.  U shbu  yo ‘nalish 
bo‘yicha  jam oaning  imkoniyati,  jam oa  tarkibini  aniqlash  va  zaxira 
voleybolchilami tayyorlash vazifalari  hal  etiladi.
3. 
Musobaqalarda 
ishtirok 
etish. 
Bunda 
musobaqalarga 
tayyorgarlik  ko‘rishga  qaratilgan  vazifalar  amalga  oshiriladi.  Asosiy  va 
oraliq  musobaqalarga  tayyorlovchi  modellashtirilgan  m ashg‘ulotlar 
tashkil  qilinadi  hamda ularda erishiiadigan  natijalar bashorat qilinadi.
4.  M ashg‘ulot  yuklamalari.  M azkur yo‘nalishi  b o ‘yicha  real  holat 
aniqlanadi  va  vazifalar  q o ‘yiladi,  tayyorgarlik 
yillari 
bo‘yicha 
m ashg‘ulotlar yuklamalari hajmi  rejalashtiriladi.
5.  Tayyorgarlikning  davriyligi.  Yillik  tayyorgarlik  sikli  va  tuzilishi 
bo'yicha  vazifalar  rejalashtiriladi.  Tayyorgarlik  davrlari,  bosqichlar, 
ulam ing muddati  va mazmuni  belgilanadi.
6.  Tayyorgarlik  vositalari  va  darajasi.  V azifalar  va  har  bir 
tayyorgarlik turi bo‘yicha m ashg‘ulotlar yo‘nalishi  rejalashtiriladi.

---

7. 
H isobot,  pedagogik  va  tibbiy  nazorat.  Nazorat  sinovlari,  tibbiy 
ko‘rik va boshqa barcha nazorat muddatlari  belgilanadi.
Jam oa istiqbo!  rejasining shakli  8-jadvalda berilgan.