Л. М. Шипитсйна И. А. Вартанян анатомия, ФİЗİология ва патология eшитиш, нуқҚ ва кўриш органлари

И бўлим
СEЗОРЛАР - АНАЛИЗEРЛАР
1-боб
СEЗОР ТИЗИМЛАРИНИНГ ҲОЗИРГИ ТУШУНЧАЛАРИ

1.1.И.П.Павловнинг анализаторлар ҳақидаги назариясининг умумий қоидалари
Инсон танасининг ташқи ва ички муҳити ҳақида маълумотни сенсорли тизимлар (анализаторлар) ёрдамида олади. Муддатли "анализатор» англаб тизими-нозик Шаклланиши, 1909 йилда Павлов физиологияси жорий ва тайинланган эди - қайноқ ва ҳар хил ташқи ва ички таъсирланишини таҳлил - зҳения.
Павлов таълимотига кўра, ҳар бир анализатор тақдим этилади - истагини ўз ичига олган ягона бüтüнсел фаолият тизимини ўрнатиш учун - аралашмаси уч бўлинмалари иборат:
1) периферик ёки ретсептор;
2) ўрта ёки оралиқ ўтказгич асаб - Э марказлари;
3) марказий ёки кортикал.
Периферик ажратилган анализатор, айниқса, устроен-ДАВЛАТ нерв ҳужайраларини ўз ичига олади , яхшиси аниқланган сезги - ҳар қандай турдаги стимуляторлар. Бу ҳужайралар ва ретсепторларни ифодалайди ( лот . Реcептиа - қабул қилиш) - махсус трансформатор (ўзгаришлар - вертерс) ташқи қўзғалиш энергиясини энергия нерв стимулятсиясига айлантиради.
Ажратилган ўтказгич нерв толалари ва нерв ҳужайралари марказлари оралиқ пояси ва миянинг субкортикал марказларидан иборат. Ушбу картани силжитиш функтсияси - ретсепторларнинг кортикал учига нерв стимулятсияси - катализаторлар.
Марказий ёки кортикал учи анализаторнинг юқори қисми бўлиб, бу эрда асабий қўзғалиш ҳиссиётга айланади. Бу эрда Cом - анализаторнинг дистал учидан дясчиҳ стимуляторларининг юқори таҳлили ва синтези мавжуд . Бу ерда, мия ярим кортексида турли ретсепторлардан келадиган стимулларнинг синтези амалга оширилади.
Замонавий тушунчалар сенсори тизимлари мувофиқ - шу жумладан, асаб тизимининг қисмларини, ихтисослашган этилади - (фундаментал органлари ёки систент периферик ретсепторлари органлари ҳиссиётлардан) биргаликда уларнинг нерв толалари (cондуcтиве патҳ) ва гуруҳланган марказий асаб тизими ҳужайраларида чўзилган (ҳиссий марказлари) ғазаб шундан ўзига хос туйғу пайдо бўлишига олиб келади. Ҳар бир мия минтақасида жойлашган - сенсорли марказ (ядро) ва нерв толаларини алмаштириш учун даража сенсори тизимини ҳосил қилади. Нерв сигнали аксонлари ёқилгандан сўнг, ҳужайраларнинг сезгир ядролари қуйидаги даражаларда узатилади, мия ярим кортексига қадар - экран тузилиши, бу эрда бирламчи проексия майдони анализатори (Павлов томонидан - анализаторнинг кортикал учи), бамя - конжугатсияланган иккиламчи сенсорли кортикал ва ассотсиатив. далалар. Миянинг барча қисмларида ядро тузилмаларига қўшимча равишда, айниқса мия ярим кортексида, гуруҳ билан эмас, балки нерв ҳужайралари - ядродаги Роwан, диффуз нерв элементлари деб аталади.
1.2. Сенсор тизимларнинг турли бўлимларининг функтсионал роли
Сезги органларида ташқи қўзғатувчи нерв сигналига - қабул қилишга айланади. Нерв сигнали { РECEП - торнй потенсиал) импулс фаоллигига ёки нейронларнинг ҳаракат потентсиалига айланади (кодлаш). Суринг - cондуcтиве йўллари ҳаракат потентсиаллари нерв толалари ва нерв сигнал конвертатсия (ўтади ҳужайралари сенсор ядроларини этиб трансcодинг ). Барча урс - няҳ сенсори тизими кодлаш ва анали билан бирга - Зоом стимули декодлаш сигналлари, яъни ҳисоблаш амалга оширилди .. - вание сенсорли код. Декодлаш ҳиссий ядроларнинг восита ва ассотсиатив отде - Ламй мия билан муносабатлари асосида амалга оширилади . Двигател тизимларининг ҳужайраларига этиб борадиган сезги ядроларидан нерв импулслари уларда қўзғалиш ёки тормозланишни келтириб чиқаради. Бу жараёнларнинг натижаси, ўз навбатида, - лекин ҳаракат - ҳаракат, тўхтатиб туриш ёки тўлиқ тўхтатилган - ҳаракат - ҳаракатсизлик. Ассотсиатив функтсияларни фаоллаштиришнинг якуний кўриниши ҳам ҳаракатдир.
Сенсор тизимларда, айниқса кўриш ва эшитиш каби, муҳим функтсионал рол ретсептордан олдинги алоқага (ёки даражага) тегишли. Бу, айниқса, асаб тизими тузилмалари ана - томическиҳ формасёнларı - қўллаб-қувватлаш тузилмалари учун ташқи огоҳлантириш самарали узатиш учун мослаштирилган . Масалан, визуал анализаторда - кўзнинг оптик тизими, эшитишда - вом - ташқи ва ўрта қулоқ, терида - нерв толаларини ўраб турган капсула. Ретсепторлардан олдинги бўғиннинг вазифалари - кучайтириш, филтрлаш, диққатни жамлаш, қўзғатувчининг йўналишини ошириш.
5 

оСОнодо-онса>оа>Оно«доХд>»•едС>Хи0 Д д о- а> Д1ОдОнонд<До<Л>ОндОДасиаох2дОноодй>ододд<идсо •©«■&ЛХоаъ5 

Доретсепторнйҳ функтсиялари ва бўлимлари ҳиссий ретсепторлари Б - шакллар схематик кўрсатилган. 1.
Шундай қилиб, ҳиссий тизимларнинг асосий функтсиялари:
1) сигнални қабул қилиш;
2) импулс ак - нерв йўлларидаги конверсия ретсепторлари потентсиали ;
3) нерв фаолиятини ҳиссий ядроларга ўтказиш;
4)ҳар бир даражадаги сезги ядроларида нерв фаолиятининг трансформатсияси;
5) сигнал хусусиятларини таҳлил қилиш;
6) сигнал хусусиятларини аниқлаш;
7) сигналларни таснифлаш ва идентификатсия қилиш (қарор қабул қилиш).
Кўпгина функтсиялар кетма-кетликда амалга оширилади
перифериядаги қўзғатувчининг таҳлили ва мия ярим кортексининг бирламчи проексия зоналарида тугаши билан боғлиқ бўлган ҳиссий тизимларнинг даражалари. Сигнални аниқлаш ва таснифлаш миянинг иккиламчи аналитик ва ассотсиатив соҳаларининг иштирокини талаб қилади, чунки улар сигнал ҳақидаги маълумотларни синтез қилиш билан боғлиқ. Фе - идентификатсиялаш ва таснифлаш натижалари қарор асосида идентификатсия сигналига олиб келади ва ҳар доим ҳар қандай реактсиянинг организмида (моторли, автоном) ифодаланади. Унинг гектарга кўра - биометрик маълумотларни рағбатлантиришнинг таҳлил ва синтез натижа тахмин.
1.3.Қабул қилиш ҳақида умумий тушунча
Ретсепторлар - махсус сезгир усул - Бани, тананинг ташқи ва ички муҳитидан огоҳлантиришларни қабул қилади ва уларни ўзига хос активга - Носта асаб тизимига айлантиради. Улар сезги органларида - анатомик ва физиологик шаклланишларда, шу жумладан ретсептордан олдинги тузилмаларда ва ретсепторларнинг ўзида жойлашган.
Адекват стимуллар - бу ҳислар учун стимуллар - Тиа улар дастлаб энергияга мослашган ва қайси ретсепторлари энг сезгир. Ушбу ретсепторлар учун мос келадиган стимулларнинг турига қараб, мос равишда жавоб берадиган механик-фотографик, термал ва кимёвий ретсепторларга бўлинади - давлат механик, ёруғлик, иссиқлик ва кимёвий. Қўзғатувчилардан келиб чиқадиган ҳисларнинг сифати (модаллиги) бўйича ретсепторлар эшитиш, кўриш, ҳид билиш, таъм, тактил, ҳарорат ва оғриқларга бўлинади .
Рағбатлантириш бўйича РECEП масофасининг жойлашуви сезилади - тори узоқ (ешитиш, кўриш, ҳидлаш) ва алоқа (тегиш, таъм) га бўлинади . Ретсепторлари ва ёмонни фарқ марта - ички муҳитининг дразҳители, аталади интеротсеп- тори (томир ретсепторлари ички аъзоларни, шунингдек, ретсепторлари таянч-ҳаракат тизимини, деб номланган проприоcепторс).
Рағбатлантириш ретсепторлари қўллаш орқали жой бор қаторли - асосий ҳиссий ўртасида (тактил, ва проcедура интеро- приотсепторй) ва иккиламчи ҳиссий (ингл, эшитув, вестибуляторне, леззетлендирме).
Бирламчи ҳиссий стимулятор ретсепторлари энергияни бевосита унга тегиб , асабий фаолиятга айлантиради - Рон ва унинг аксони оралиқ конверсиясиз нерв - Нажа Фаолияти сезгир ядрога узатилади (биринчи сенсор).

Даража). Иккиламчи сезги ретсепторлари юқори даражада ихтисослашган эпителия ҳужайралари бўлиб, уларга периферик ҳиссий ганглионнинг нерв толалари (сезувчи толалар ) яқинлашиб , ҳужайралар билан синаптик алоқаларни ҳосил қилади. Шундай қилиб, ундаги импулс ҳиссий нерв фаолияти - ронаҳ фақат синаптик конвертатсия қилувчи Д - қабул қилувчи юқори потентсиал иккиламчи сезги ҳужайраларидан кейин содир бўлади ва нерв ҳужайрасида эмас.

Ретсептор потентсиали ташқи СТИ - хачир таъсирида юзага келади , бу ретсепторнинг ион оқимлари натижасида дам олиш потентсиалининг ўзгаришига олиб келади. Мембрананинг ўтказувчанлиги - ретсепторлари ион оқимлари асосан На ⁺ ва Мен - бўйин оқимлари К ⁺ , Cа ²⁺ , C1 ъгача ўзгаради. оқсил молекуласи рағбатлантириш оқсил-липид қатлами мембрана ретсепторлари таъсири остида - па унинг конфигуратсияни ўзгартириш, ва кичик ионлар учун мембрана ўтказувчанлиги ошди. Қачон ретсепторлари салоҳияти эришади - Гаета пол нерв импулс содир - тарғибот - страняюсчееся қўзғалиши. Бу ретсептор потентсиали - боғланиш ва регенератив потентсиал.
Бошланғич ва иккинчи даражали Чув - ствуюсчиҳ ретсепторлари ташқи стимулга таъсир қилганда содир бўладиган схема жараёнлари расмда келтирилган. 2.