L. M. Babaxodjaeva “ ” 2022 yil

Kurs ishini predmetini Ushbu kurs ishining predmetini Ahmad Zaki Validiyning hayotiga tegishli bo’lgan ilmiy tadqiqotlar tashkil etadi. Jumladan, dissertatsiyalar, monografiyalar, arxiv materiallari va vaqtli matbuot nashrlari tashkil etadi.
Kurs ishining amaliy ahamiyati: Ushbu kurs ishidan ma’ruza matnlari tayyorlashda, shuningdek, seminarlarda,shu jumladan, tarixga qiziquvchi keng omma foydalanishi mumkin.
Kurs ishining tuzilishi: O’rta Osiyo xalqlarining milliy-hududiy chegaralanishi: maqsad va mohiyat. O’zbekiston SSRning tashkil etilishi mavzusidagi ushbu kurs ishi kirish, 2 bob, 5 paragraf, xulosa, hamda foydalanilgan manba va adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
I BOB. TOʻGʻAN HAYOTINING ILK DAVRLARI. SIYOSIY URASHUVLAR. BOLSHEVIKLAR VA ULAR BILAN ALOQALAR
1.1 Toʻgʻanning yoshligi, tarbiyasi va taʼlim olishi yillari
To`g`an 1890 yil 10 dekabrda Isterlitamak yaqinidagi Kuzen ovulining Boshkurt-Eli shahrida tug'ilgan. Uning oilasi ota-bobolari kabi qishloq xo'jaligining ko'p sohalari, asosan asalarichilik va chorvachilik bilan shug'ullangan. To‘g‘anning qayd etishicha, uning ota-bobolari yerlari atrofidagi hududlarda “Uris Olgen” (rus vafot etgan) va “Uris Kirilgan” (rus “buzilgan”) nomli manzilgohlar bo‘lgan, bu 17-asrdan, ruslar boshkurtlarga birinchi marta bostirib kirganidan buyon oldingi janglarni ko‘rsatadi. yerlar.⁷
To‘g‘an boshlang‘ich ta’limni ota-onasidan olgan, ikkalasi ham boshkurt shevasidan tashqari bir qancha tillarda savodli bo‘lgan va tegishli adabiyotlarni yaxshi o‘qigan. To'g'an ham uyidan bir necha chaqirim uzoqda joylashgan Utekda o'z otasi va amakisining qishlog'i madrasasida tahsil olgan. Binobarin, 18 yoshida To`g`an oʻz ona yurti boshkurt, chagʻatoy, fors, arab va rus tillarini bilardi. U otasi bilan Troitsk va qo'shni shaharlarga sayohatlarda, yillik ijtimoiy qo'ng'iroqlarda hamroh bo'ldi va keng geografik mintaqa bilan tanishdi. Bu 1916-yildan keyin, u Boshkurt avtonom viloyatining raisi bo'lganidan keyin foydali bo'lishi kerak edi.
1908 yilning yozida u o'z ta'limini oshirish va dunyoni yanada kengroq ko'rish uchun uyini tantanali ravishda tark etdi. Qozonda u N. Katanov (1862-1922) va N. Ashmarin kabi bir qancha koʻzga koʻringan sharqshunos olimlar bilan uchrashdi, Qozon universiteti va Qosimiya madrasasida maʼruzalarda qatnashdi. Uning qayd etishicha, Qozonda Merjoniy (1818-1889) davrasi juda tirik edi. 1911-yilga kelib To‘g‘an Qozonda o‘zining “Turk va tatar tarixi” (“Turk va tatar tarixi”) asarini Qos miyesida dars bera boshlagan kursi uchun darslik bo‘lishini nazarda tutgan edi.
Keyingi yillarning yoz oylarida To‘g‘an yo‘lda Orenburg, Astraxan, Kemelik kabi turli shaharlarda to‘xtab, tarixiy diqqatga sazovor joylarni ziyorat qilish va o‘zi xat yozgan shaxslar bilan uchrashish uchun Utekga qaytib keldi. U nemis, frantsuz va lotin tillarini o‘rgana boshladi. Uning maqsadi Rossiya imperiyasidagi oliy o'quv yurtlarida o'qituvchi bo'lish uchun zarur imtihonlardan o'tish edi. U Sharq va G‘arb mualliflarini, ayniqsa turklar tarixiga oid asarlarni tinmay o‘qirdi.
Uning "Turk va tatar tarixi" asari yaxshi qabul qilindi va shuning uchun u Qozon universiteti Tarix va arxeologiya jamiyatiga a'zo etib saylandi. Shuningdek, bir qancha madrasalardan “qoniqarli stipendiya” taklifi bilan dars berishga taklifnomalar olgan. 1913-yilda Qozon universiteti Tarix-arxeologiya jamiyati unga Farg‘ona viloyatidan mahalliy xalqlar tarixi, tili va adabiyotiga oid birlamchi hujjatlarni yig‘ish vazifasini rasman topshirdi. Toshkentga kelganida uni Turkiston harbiy gubernatorligi boshqarmasiga taklif qilishadi. U rad etdi.
Keyingi yili Imperator Fanlar akademiyasi (Sankt-Peterburg) va Xalqaro Markaziy Osiyo tarix jamiyati Katanov va Bartold (1869-1930) tavsiyasi bilan To`g`anga hamkorlikda Buxoro xonligida xuddi shunday oʻrganish va yigʻish sayohatini oʻtkazish uchun homiylik qildi.Bartoldning iltimosi bilan Sankt-Peterburgga qaytib kelgach, u ushbu missiyalar natijalarini tegishli jurnallarda nashr eta boshladi.
Bartold To`g`anni Sharq tillari maktabi direktori general Pisarev bilan ham tanishtirdi. Tsarina bu muassasaning homiysi edi va Bartold To`g`an uchun instruktor lavozimini egallashga harakat qildi. Yana Bartoldning maslahati bilan To`g`an Qozonga bordi, "rus bo'lmagan seminariyalar" da rus tili o'qituvchisi bo'lish uchun imtihonlarga o'tirdi. Jadvalini Ashmarin tezlashtirgan imtihondan muvaffaqiyatli o‘tgan bo‘lsa-da, To‘g‘an “mening uchrashuvim bo‘lmagani uchun diplom befoyda edi”, deb quruq ta’kidlaydi. U davom etadi:
"Bartold chorlikning urush harakatlarini ma'qullamadi. U menga: "To'p bo'lmoq sizga yaramaydi", dedi. Ammo urushning birinchi oylarida frontda bir qancha shogirdlarini yo‘qotgan Bartold va Samaylovichning sa’y-harakatlari hech qanday natija bermadi, meni armiyaga olib ketishdi. askar, rus bo'lmagan maktablarning o'qituvchilarini ozod qilish to'g'risida qonun qabul qilindi. Men Ufaga qaytib keldim ".⁸
1914 yil oxirida To`g`an Ufada dars bera boshladi. 1915 yil davomida u shu shahardan Sankt-Peterburg Dumasiga deputat etib saylangan. To‘g‘an Peterburgda o‘zining ilmiy faoliyatini davom ettirdi va Bartoldga “Ulug‘ bek” asarini tayyorlash va nashr etishda yordam berdi. U Radloff (1837-1918) 19 to‘garagi a’zosi bo‘ldi, Bartold Temurning Hindiston ekspeditsiyasini tuzatishlar ustida ishladi va Samaylovich bilan birga ishladi. Imperator geografik jamiyati. U erda Osiyo muzeyi. U nashr etishni davom ettirdi va siyosiy arboblar, ayniqsa Sotsialistik inqilobchilar (SR) bilan uchrasha boshladi. Kerenskiy ana shunday shaxslardan biri edi. U Toshkentda “Ta’lim inspektori”ning o‘g‘li bo‘lib voyaga yetgan edi. Kerenskiy yordamida Togʻan va Mustafo Choʻqaylar Turkistondan chaqirilgan mardikorlarning ahvolini kuzatish uchun frontga borganlar.
Bu davrda To`g`an Maksim Gorkiy (1868-1936) va “Russkiy letopisets”da ishlaydigan yozuvchilar bilan ham uchrashdi:
“Gorkiy “ruslar tomonidan qamalgan xalqlar”ning “Sbornik”ini nashr etishga qaror qilgan edi. ukrain, fin, arman va gruzin adabiyotlari tarixi yozilardi.Gorkiy mendan rus musulmonlarining sbornikini yozishni so‘radi.1916-yil qishida men bu loyihaga ko‘p vaqt ajratdim.Men barcha tegishli nashrlarni o‘qib chiqdim. Gasp ral (1854-1914), ozarbayjonlik Hasan Bey Melikov (Zerdabiy; 1842-1907), Fettoh Oxundov (Mirza Fath Ali Oxunzoda; 1812-1878) kabi Rossiyada bosilgan, shuningdek Turkiston.Sankt-Peterburg umumiy kutubxonasining Sharq boʻlimi mudiri boʻlgan keksa professor V.D.Smirnov keng yordam koʻrsatdi.Men rus musulmonlari tomonidan yozilgan, ammo nashr etilmagan oʻsha asarlarga baho berdim.Smirnov mavzuga juda qiziqdi. Bu katta jildning qoralamasini 1916-yil qishida rus tilida tugatdim va Gorkiyga berdim.U Ukraina Gurevichga o'qish uchun berdi. Keyin inqilob sodir bo'ldi. Jild Ukrainada ta’lim vaziri bo‘lganidan keyin o‘ldirilgan Gurevichning qo‘lida qoldi”.
To‘g‘an 1925-yilda to‘la vaqtli akademik hayotga qaytdi. Maorif Vazirligi tomonidan Turkiya Respublikasiga taklif qilinib, olti hafta ichida unga fuqarolik berildi va o‘sha yili Istanbul universitetida dars bera boshladi. Birinchi Turk tarixi konferensiyasida tarixshunoslik boʻyicha kelishmovchilikdan soʻng u isteʼfoga chiqdi va Vena universitetiga (1932) yoʻl oldi va u yerda doktorlik (1935) ilmiy darajasini oldi. To`g`an Istanbul universitetidagi avvalgi lavozimiga qaytishdan oldin (1939) Bonn va Gyottingen universitetlarida (1935-1939) dars bergan.
Toʻgʻan Turkiya hukumati tomonidan “sovetlarga qarshi harakatlar uchun” 17 oy 10 kun (1944) qamoqqa tashlangan, ozod qilingan va keyinroq (1948) oʻz lavozimiga qaytarilgan; sharqshunoslarning XXI xalqaro kongressini tashkil qildi va chaqirdi (1951); Istanbul universiteti qoshidagi Islom instituti direktori etib tayinlangan (1953); Kolumbiya universitetida tashrif buyurgan professor bo'ldi (1958); Manchester universitetining faxriy doktori unvoni berilgan (1967); Istanbulda vafotigacha (1970) tarixchi bo‘lib qoldi. Uning hayoti davomida turli tillardagi nashrlari soni 400 ga yaqinlashadi.