L. M. Babaxodjaeva “ ” 2022 yil

1.3 Bolsheviklar bilan oraning buzilishi
1919-yil mart oyida, boshqurt-bolsheviklar ittifoqidan soʻng, Toʻgʻan va Turkistonning qolgan rahbariyati Oʻrta osiyoliklar uchun “Erk” partiyasini tashkil etishni taklif qildilar.¹⁵ Bu partiya Turkistonning Rossiya Kommunistik partiyasining toʻliq hukmronligi ostiga oʻtishiga yoʻl qoʻymaslik uchun RKP(b) orqali emas, balki toʻgʻridan-toʻgʻri Kominternga aʼzo boʻlishni maqsad qilgan edi. Ushbu g'oyaga Stalin veto qo'ydi. Toʻgʻan va boshqa rahbarlar oʻz aʼzolarini Markaziy Osiyoda allaqachon tashkil etilgan kommunistik partiyalarning yuqori boʻgʻinlariga kiritishga eʼtibor qaratdilar. Ehtimol, Boshkurt hukumatining razvedka boshqarmasi bu harakatda katta ishtirok etgan. Bu amalgam o'sha paytdan boshlab To`g`an havolalari "Maxfiy tashkilot" bo'lishi kerak. 1920-yil bahorida Lenin tomonidan milliy intilishlarning so‘nggi zarbasidan so‘ng To‘g‘an o‘z rejalarini amalga oshirish va O‘rta Osiyoda davom etayotgan bosmachilar harakatiga qo‘shilish uchun harakat qildi. 1920 yil 29 iyunda u Moskvani tark etdi.¹⁶
To‘g‘on yoz oylarini O‘rta Osiyo bo‘zqirlarida (so‘zma-so‘z so‘ragan yaylov; yaylovda) o‘tkazib, o‘z guruhi faoliyatining keyingi bosqichini rejalashtirgan. 1920 yil 1-5 sentabrda Bokuda boʻlib oʻtgan Sharq mehnatkashlarining qurultoyida “ishtirok etdi”. Uning mavjudligi tashkilotchilardan va ishtirokchilarning ko'pchiligidan ehtiyotkorlik bilan yashirilgan bo'lsa-da, To`g`an ehtiyotkorlik bilan tanlangan vositachilar orqali jarayondan to'liq xabardor bo'lib turdi. U o'zi yozgan va o'sha kanallar orqali etkazgan takliflari va qarorlari orqali "ishtirok etgan". Konferentsiya davomida To`g`an Moskvani tark etganidan keyin yig'ilgan Komintern rezolyutsiyasi unga etib keldi. U Tashqi ishlar komissarligi tomonidan Kominternning Yaqin Sharq bo'yicha mutaxassisi Pavlovich rahbarligida tayyorlangan. Yaqin Sharq va O'rta Osiyoda ishlash uchun mo'ljallangan bolshevik operativlari uchun mo'ljallangan bo'lib, u mahalliy aholi vakillariga tarqatilmagan. Ushbu nusxani To`g`an tashkilotiga hamdard Polsha delegati topshirgan. Xulosa qilib aytganda, rezolyutsiyada shunday deyilgan:¹⁷
"Yaqin Sharqdagi arab, turk, eron va afg'on aholisi o'rtasida sinfiy tabaqalanish deyarli yo'q bo'lgani uchun, xuddi kapitalizmda bo'lgani kabi, allaqachon mavjud bo'lgan boshqa bo'linishlardan foydalanish kerak. Tirik qolish foydali bo'ladi. tariqat va mazhab tafovutlari, birodarlari o'rtasidagilar yo'q qilinganidan keyin ham bir-biriga qarama-qarshi bo'lgan tijorat manfaatlari va savdogarlar o'rtasidagi raqobat.Bu raqobatni tabaqalashtirilgan tillardan foydalanish orqali to'ldirish kerak, chunki maqsadli aholi o'rtasidagi ma'lumotli qatlam nozik va bu aholini ularning ta'siridan xalos qilish qiyin bo'lmaydi».
Bu muhim edi, chunki:
a) mahalliy delegatlarning orqasida rus bolsheviklariga murojaat qilgan;
b) chorlarga qarshi ilgari qoʻllanilgan taktikani bayon qildi.
c) Turkistonni oʻz nazoratiga oldi va endi shu maqsadda siyosatni kengaytirishni rejalashtirmoqda.
To`g`an Petrovskka keldi va 1920 yil 12 sentyabrda Lenin, Stalin, Trotskiy va Rikovga quyidagi maktubni yubordi: “RKP(b) MKning hozir amalga oshirilayotgan siyosatidan koʻrinib turibdiki, siz Artium va uning doʻstlari singari Sharq millatlariga nisbatan siyosatingizning asosi sifatida rus milliy shovinistik gʻoyalarini qabul qilgansiz. Aslida oʻrtoq. Trotskiy Ufada bu ishlarni tekshirar ekan, bu haqda batafsil to‘xtalib, yuqorida aytilganlarning faoliyatini provokatsion ketma-ketlik deb ta’rifladi.Shubhasiz, u MKga ham xuddi shunday bayonot berdi.Shunga qaramay, Rossiya imperializmi siyosat bo‘lib qoldi. Men va Risqulov ketgandan keyin bo‘lib o‘tgan sessiyada o‘rtoqlar Frunze va Kubishev, xuddi Trotskiy singari, MKning bu siyosati ikkiyuzlamachilik va yolg‘onchilikdan boshqa narsa emasligini ta’kidladilar.¹⁸ O‘sha Turkkomissiya (Turkiston Komisiyasi) sessiyalarida partiya a’zolari ham xuddi Trotskiyga o‘xshab, bu siyosatdan boshqa narsa emasligini ta’kidladilar. Rossiya imperializmini niqob ostida bardavom etish, oʻz maqsadlarini ochiq koʻrsatib berish, Turkiston aholisi oʻrtasida sunʼiy sinfiy tafovut olovini yoqish; muvaffaqiyatni eʼlon qilish. Risqulov va Validov kabi millatchilar mehnatkashlarning dushmani; "oktoberistlar" toifasidagi mahalliy o'qimishlilar orasidan sodiq xizmatkorlarni yaratish, ularning yordami bilan bizni tor-mor etish. Boshqa tomondan, siz shuni bilishingiz kerakki, biz mahalliy dehqonlarning sun'iy sinfiy dushmani bo'la olmaymiz va o'zimizni umumiy masxara qilish nishoniga aylana olmaymiz. Kerakli qurbonlik qo'zilarini topishingiz mumkin. Ammo biz bunday qurbonlar bo'la olmaymiz. Sharq mehnatkashlarining qurultoyi turkistonliklarning huquqlariga qilingan hujumlar shunchaki mahalliy rus kommunistlarining hiylasi emas, balki MK siyosatidan iborat ekanligini ishtirok etayotgan yurtdoshlarimizga yaqqol ko‘rsatdi. MK vakillarining qatnashayotgan sharqliklarga munosabati 1917 yil inqilob boshidagi komissarlarning dehqonlar qurultoylariga munosabati bilan bir xil, ularning aʼzolari nodon hisoblangan. MK vakillari o‘z vatanlarida delegatlar tayyorlagan rezolyutsiyalarni nafaqat baqir-chaqir qilib, oldini olishdi, balki ularni o‘chirishda Qizil gvardiya askarlaridan ham foydalanishdi. Delegatlar faqat Moskvada yozilgan va shu maqsadda yuborilgan rezolyutsiyalarni qabul qilishga majbur bo'ldilar. MK Sharq millatiga mansub masalalarni asosan yer nizolari, dehqonlar muammosi sifatida ko'rishi MK noto'g'ri yo'l tutganini ko'rsatadi. MK Sharqiy dehqonlar o'rtasidagi bu sun'iy tabaqalanishni faqat terror kuchi bilan saqlab qolishi mumkin. O‘rtoq Leninning bu tezislari yuzasidan Kominternga mustamlakachilik masalalari bo‘yicha murojaat qilishidan oldin yozgan mulohazalarimiz Sharqdagi ijtimoiy inqilobni tabaqalanish (rassloenie) bilan chegaralanib bo‘lmasligini ta’kidlagan edi; bu yanada murakkab masala. Evropa kapitalisti va Sharq mehnatkashlari mustamlaka hukmdorlari sifatida birgalikda harakat qilmoqchi bo'lganligi sababli, Sharqiy dehqon badavlat sharqlik bilan kuchlarini birlashtirishga majbur bo'ladi. Mahalliy aholi orasida tabaqalanish yuz bermayotganini aniqlaganingizda, siz mahalliy o'qimishlilarni ayblaysiz va ularning bir qismini "sinf dushmani mayda burjua", qolganini esa chap oktyabristlar "sinfiy dushman" deb e'lon qilasiz va ularni yo'q qilasiz. Ularning o'rniga siz yangi chap oktyabristlarni sehrlaysiz. Nihoyat, siz faqat eshak, ho'kiz va belkurak bilan tanish bo'lgan savodsiz dehqon bilan qolasiz. Turkistonlik o'qimishlilarga nisbatan ishonchsizlikni o'zgartira olishiga ishonmayman. Siz hech boʻlmaganda oʻqimishli Turkiston elitasiga amiri qochib ketgan Sovet Buxorosini qayta tiklash va aholini koʻpaytirish imkoniyatini berishingiz mumkin”.¹⁹
To`g`an Petrovskdan yana bir maktub yubordi, bu safar MK kotiblari va Siyosiy byuro aʼzolari Kretinskiy va Preobrajinskiyga: "Siz va men sotsializm va millatchilikni tushunishda farqli bo'lsak-da, biz sotsializmni buyuk xalqlar taraqqiyotida qo'llash bo'yicha o'z pozitsiyalarimizni moslashtira olmaymiz; hurmatli bo'lib qolishni istagan inson sifatida men siz bilan halol bo'ldim. va boshqa koʻplab partiya aʼzolari... Sovetlar va kommunizmga qarshi kurash yoʻlini bosib oʻtganimda sizni aldaganim yoʻq, men aldaganlar Stalin va boshqa davlat amaldorlari kabi meni aldagan. odamlarning qadr-qimmati va o'z taqdirini o'zi belgilashi, menga partiya ichida hali oldinda bo'layotgan dahshatli dahshat haqida xabar bering.. Men ham ular kabi, bir kun kelib sizning boshingiz uchib ketishidan qo'rqaman. Boshim tushishini kutmadim. Hatto. Men o'lishim kerak edi, ochiq kurash olib borganimda shunday qilishim kerak."²⁰
To`g`an post stsenariysi sifatida Kretinskiy va Preobrajinskiy qiynoqqa solinganini va 1937 yilda "iqror" qilinganidan keyin qatl etilganini qo'shimcha qiladi.
1920-yil 12-sentabrdan 31-dekabrgacha To‘g‘an Petrovklar va Buxoroni ajratib turuvchi yerlarni bosib o‘tdi. Yo'lda inkognito rejimida sayohat qilib, u tarixiy joylarni o'rgandi, mahalliy rahbariyat bilan aloqa o'rnatdi va er va uning aholisini qo'shimcha o'rgandi. Uning qayd etishicha, u Qoraqurumning maʼlum bir joyigacha Bobur va Marksning “Kapital” asarini dala koʻzoynagi bilan olib yurgan xotiralarini ham oʻqigan. Kongratga kelishidan oldin u nihoyat diqqatni tortmaslik uchun o'sha narsalardan voz kechishga majbur bo'ldi.