L. A. Djalilova

yozgi Olimpiya o‘yinlari 2004-yil 13-29-avgust kunlari Afina shahrida (Gretsiya) bo'lib o'tgan. 0‘yinlarga 202 davlatdan 10625 nafar (ulardan 4392 ayol) sportchilar tashrif buyurgan. Olimpiya musobaqalari 37 ta sport turi bo'yicha 301 ta medallar jamlanmasi uchun o'tkajrilgan. Afinada Olimpiya o‘yinlari ochilishi marosimi katta tanjfana bilan boshlanib, qadimgi yunonlarning milliy an'analari namoyish qilingan. Olimpiada niash'alasini yoqish sharafi yunon yaxtachisi Nikolas Kaklamanisga nasib etgan. Olintpiya o'yinlarining yopilish marosimida XCX.) Prezidenti Jak Rogge: “O'yinlar tinchlik va do'stlik ruhida o'tkazildi”- deb ta kidlagan edi. Bu Olimpiya o'yinlari XXI asming ilk O'yini sifatida tarixda qoigan.

26. 
    yozgi Olimpiya o'yinlarining umumjamoa hisobi natijalari - 1-o‘rin - AQSII (35-38-29), 2-o'rin - Rossiya (27-27-38). 3-o'rin-Xitoy (32-17-14).
    
27. 
    yozgi Olimpiya o'yinlari 2008-yilda Pekin shahrida (Xitoy) bo'lib o'tgan. Olimpiada o'yinlarida jahonning 204 davlatidan 11500 nafar sportehi 28 sport turiari bo'yicha ntusobaqalarda ishtirok etgan.
    

Olimpiada-2008 ramziy timsoli “Fuva” - omad farzandlari. deb nomlangan. Ular beshta bo'lib. nomlari xitoy ierogliflarida bey-bey - baliq, sin-sin - panda, xuan-xuan - olov. in-in - kiyik, ni-ni- qaldirg'och ma'noiarini bildiradi. Bu so'zlarni qo'shib o'qiganda “Beyjinga xush kelibsiz” jumlasi kelib chiqadi.
XXIX' yozgi Oiimpiya o'yinlarining umumjamoa hisobi natijalari - l-o'rin - Xiloy (51-21-28), 2-o'rin - AQSH (36-38-36), 3- o'rin - Rossiya (23-21-28).

26. 
    yozgi Olimpiya o'yinlari 2012-yilda London shahrida (Angliya) bo'lib o'tgan. OJimpiada o'yinlarida jahonning 205 davlatidan 10500 nafar sportchi 302 komplekt medallari uchun 26 sport turlari bo'yicha nnisobaqalarda ishtirok etgan. Olimpiada o'yinlari davomida jami 44 ta jahon va 117 ta olimpiya rekordlari o'rnatilgan.
    

275

30. 
    yozgi Oiimpiya o'yinlarining umumjamoa hisobi natijalari - 1-o'rin - AQSH (46-29-29). 2-o‘rin - Xitoy (38-27-22). 3-o rin - Angliya (29-17-19), 4-o‘rin - Rossiya (24-25-33).
    
31. 
    yozgi Olimpiya o^lyinlari 2016-yiIda Rio-de-Jancyro shahrida (Braziliya) boMib o'tgan. Olimpiada o'yinlarida jahonning 207 davlalidan 10500 nafardan ziyi>d sportchi 302 komplekt medallari uchun 28 sport turlari bo‘yicha musobaqalarda ishtirok etgan. Olimpiada o*yinlarida shaxsiy natijalarga ko‘ra AQSH sportchilari Maykl Fclps, Ketlin Ledeki (suzish) va Simona Bayls ginmastika) eng ko‘p medallarga sazovor bo'ldilar. Maykl Felps suzish bo'yicha 5 ta oltin va 1 ta kumush medallarini qo'lga kiritdi. Uning Oiimpiadalarda to‘p!agan oltin medallarining umumiy soni 23 taga yetdi.
    

XXXI yozgi Olimpiya o'yinlarining umumjamoa hisobi natijalari - l-o*rin - AQSH (46-37-38), 2-o'rin - Buyuk Britaniya (27-23-17), 3-o‘rin - Xitoy (26-18-26). 4-o*rin - Rossiya (19-18-19).
1992-2016-yillarda o‘tka/ilgan Olimpiya o‘yinlarining asosiy xususiyatlari:
• Olimpiya harakati safiga sobiq Ittifoq tarkibidan ajralgan yangi Mustaqil davlatlar qo‘shilgan.

• 
  “Sovuq urush" davri harham topib. sport va siyosat muammosi bartarafetildi.
  
• 
  Xalqaro olimpiya harakatida Paralimpiya va Paraosiyo o'yinlarining mavqei oshdi.
  
• 
  Yoshlar olimpiya o‘vinlari joriy qilindi va ular umumjahon ahamiyatga ega bo'ldi.
  
• 
  Olimpiya sporti tavyorgarligining ilmiy-nazariy asoslari, texnik-taktik usullari. tibbiy-biologik ta'minoti. moddiy-texnik bazasi yanada takomiliashdi.
  

"London, ko'rgozmalar vu Olimpiya a'yinlari". \iazkur mavzuda ikkiia masalani ko'rish mumkin. Birinchidan. ko ‘rguzmulanla kapitalizmning, tn illatchilikning va imperializmning rivojlanishi aks ettiraladigan vositalarni ko ‘rih chiqiladi. Ikkinchidan, ularni zamonaviy jamoat madaniyatidagi xalqaro ko'rsatkichlarnt paydo ho'lishining usosiy momenllari sifctlido baholash mutnkin. Ko'rinih turibdiki, bu yerda, hayotiy loyihasi zamonaviy Olimpiyo o'yinlarini ta'sis etish bo'lgan baron Pver de Kuberten timsolidugi


276

■nimn -—hiliklami numoyon qilaJigan potensial qarama- larshiliklar mavjud

Kuberten, chinakamiga berilgan baynalmilalchi bo 'lib, u, O/intpiva o 'yinlarining ta 'sis hujjatlariga, tashkil qilish usullariga va ntarosimlariga yozib qo 'ygan, bu, keyingi bobda ancha keng ko 'rib chiqilodi
Lekin u, vatanparvar ham bo 'lib, fransiyalik yoshlarning yomon jismoniy holati va intizomsizligi, o'z mamlakatidagi inqiroz va (iermaniyaning ortib borayolgan quvs ati to 'g 'risida tashvishlangan.
Millatchilik va baynalmilalchitk o'rtasidagi taranglik Olimpiya o 'xinlarining sezilarli qirrasi bo 'lib qolmoqda. Kuberten kim bo 'lishidan qal 7 nazar, u, iqtisodchi bo 'lmagan va qayla tiklanayotgan Olimpiya o'yinlarini qo'llab-quvvatlash uchun aniq moliyaviy strategiyasining yo qligi, hizningcha, Kubertenni 1900 va 1904-yillardagi O'yinlarni mos ravishdagi Parij va Sent-Luisdagi Umumjahon ko 'rgazmalariga birlashtirishga majbur qilgan
"Allernaliv sporl tadbirlari va Olimpiya o'yinlari”. 1920- yillargu kelib, xalqaro sporlda bugungi kunga qadar uncha-muncha saqlanib qolgan faoliyatning bo 'linishi aniqlangan. Xalqaro Olimpiya Qo 'mitasi - demokratik bo 'lmagan hamda Yevropaga orienlirlangan va vevropalik boylar hokimiyatining “klubi" bo'lib, Olimpiya o'yin- larining dasturini, joylashishini va umumiy falsafasini belgilagan. Milliy Olimpiya qo'mitalari ishtirok etishni boshqargan Xalqaro Federatsiya esa, me 'yorlarni belgilagan va sportchilami ishtirok etishga to ‘g ‘ri kelishi to 'g 'risida yakvniy qarorlar qabul qilgan. FIFA kabi boshqa sport tashkilotlari bilan birgalikda Xalqaro Olimpiya Qo'mitasi sportni xalqaro rejirn sifatida shakllanishiga ko'mak- lashgan - joylardagi qoidalar va normalar asosidagi hukumatlarsiz boshqarish shakli. Sportning “o'ylab topilgan ' jismoniy va vaqtinchalik joylashishini ta 'minlaydigan sport festivallarining ommaviyligini borgan sari ortishiga ko ‘makUishgan. ⁶ⁱ
Marosimlar va ramzlar yaralilgan bo 'lib, ular, o 'z ncn balida, sport va global kuch lo'g'risidagi lasawurni ta'minlagan. Bu s/wrtga "odaldagi" hayoldan va ijlimoiy kontekstdan avtonomlikni his qilishni berdi. Erishilgan narsalar - Olimpiya harakatini


^John Homc. Garry Whannel UndcrManding ihc OlympiCi Rnutlcdgc l aylor-Francis Group Umdon and New Ynrk 2012 - 92 p O'sha kitob. 2012 - 92b


277

itmumjahon tarixiga qo'shgan hissasi hisoblanadi. Albatta. spnrt aslida ijtimoiy, siyosiv, iqtisodiy va madaniy konteksllardan unchalik farq qilmaydi. Olimpiya o 'yinlarini asosiyyirik sport hodisasi sifatida rivojlanishi kelishuvlar va kurash orqali borgan.

Ikkinchi Jahon urushidan oldin olimpiya harakatining ta'siri kuchli bo ‘Igan raqiblari - Yevropada ishchilarning sporti va gimnastikasi, jahonning boshqa qismlarida an'anaviy o'yinlar \a musobaqalar hamda boshqalar qatorida Eichberg (199%) ham bo ‘Igan. Jshchilarning Olimpiya o ‘yinlari, ayollarning sport musobaqalari va professional futbol bo 'yicha Jahon chempionatlari rivojlangan va alohida ijtimoiy-tarixiy sharoitlarda mavjud bo ‘Imagan.
Ikkinchi Jahon urushidan oldin, so ‘I harakat vakillari sportni “burjuaziya sporti " bo'lganligi asosida tanqid qilishgan. U, ushbu nuqtayi nazardan, ishchilami real manfaatlaridan chalg'itish uchun o'ylab topilgan “non va tomosha" shakli sifatida ko'rih chiqilgan. Buning o'miga, ishchilar sporti jamoatchilikni, ommaviy ishtirok etishni. jimlaming tengligini va baynalmilalchilikni targ 'ibot qilgan. Germaniyada eng kuchli bo 'Igan sport tashkilotlari ko ‘pchilik Yevropa mamlakatlarida mavjud bo 'lgan
Masalan, o'n mingalb ishtirokchilar va yic minglab tomoshabinlar 1931-yilgi Venadagi hodisalarga jalb qilingan edi Ishchilar uchun tadbirlardan tashqari sho 'rolar o 'yinlari va ayollar o ‘yinlari ham bo 'Igan.
Sovet Ittifoqida sckin-asta siyosat o ‘zgargan. Allernativ tadbirlarni yaratish emas, balki hurjuaziya sporti bilan o'zaro hamkorlik alternativ iqtisodiy tizimning ichki vu tashqi qonuniyiigini ta 'minlashi mumkin, deb hisoblanadigan vosita bo ‘lib qoldi. Sportga alternativ bo 'lgan, birinchi o ‘ringa mahsulotlar yoki natijalami emas, balki jaray onni ilgari surgan, masalan. Germaniyadagi Turnen kabi harakallar nuivjud bo'lishiga qaramasdan, xuddi shu tarzda, ular sekin-asta sport bilan assimilatsiya qilgan. Sportga alternativlikdan, ular ko 'pchilik o 'rtasidagi alternativ sportga avlanishgan. Xalqaro sport musobaqalari o ‘yin maydonlariga va mqfkuraviy tizimlar o ‘rtasidagi sun 'iy mavdonga aylanib qolgan. ^M


“ John Horoe, (ian% Whannel l 'tidcrstanding thc Olympics. Routlcdce. Taylor-Fiancis Group.
Ixmdon and New York. 2012. - 102 p.




Serti-Luisdagi ko ‘r%a->na bilati kombincitsiya qilingan, uncha fuitta bo 'lmagan vu kuchsiz bo 'lgan va uning ishlirokchilari Olimpiya o'vinlarida ishtirok etishayotganligini bilishmagan (to'rt yil oldin xuddi Purijdagi kabij 1904-yilgi Olimpiya o'yinlaridan boshlab. to 2008-yilgacha va Pekindagi Yozgi Olimpiya o 'yinlari (204 ta Milliy olimpiya qo'mitalaridan 10000 nafar sportchilar musobaqalarda ishtirok etgan, ushbu o 'yinlarni 159 ia mamlakatdan 24562 nctfar akkreditatsiya qilingan OAV xodimlari kuzatishgan), sportning va ayniqsa, Olimpiya sportining ijtimoif va jahondagi ahamiyalini sezilarli darajadagi o 'zgarishi / sodir bo 'ldi. Sport - to'lqinlantiradigan. tomoshabop, iqlisodiy va sivosiy qo'llash uchun mos ke/adigan resurs sifatida yirik hodisalarni yuzaga keltiradigan madaniy shakl bo'lib qoldi, ular Yer sharini televideniya orqali ko 'rsalish orqah birlashtiradi. Hodisani televideniya orqali yoritilishining o'sishi Olimptva o'yinlarida ishtirok etadigan mamlakallar, Milliy olimpiva qo'mtialari va sportchilar (jumladan, ayollarningj sonining ortishida aks etgan,
Londondagi 1908-yilgi Olimpiya o'yinlari Umumjahon ko 'rgazmasiga bog 'liq bo'lgan va imperiya quwali va hokimiyati bayramining bir qtsmi ho'Igan. Buyuk Rrilaniyuning ilmiy va lexnik ustuvorligiga qarshi chiqish zarurati bo ‘lib qolgan. J948-yiJga kelib, imperiya to 'liq buzilgan. Buyuk Britaniya endigina, o 'zini urushdan keyingi siyosiy rulini anglay boshlagan.
1948-yilgi O'yirtlar, qisman, “teshiklami doimiv yamash"dan kelib chiqqan horbiy davr hamkorligining. jamoatchilik mhining mar- donavor harakali bo 'Igan. 'Buyuk Britaniya zarbagu uchragan ”,^,J O'yinlar televideniya bo'sag'asida turgan, bunda, o'yinlar hali televideniyaning ta'siri ostida madaniy va iqtisodiy jihatdan o ‘zgarishi uchun yana 20 yil kerak bo'lgan. 1936-yildan boshlab televideniyaning rivojlanishi, Olimpiya o'yinlari va FIFAni futbol bo 'yicha Jahon chempionatlari kabi eng muhim yirik sport tadbirlarini Umumjahon ko'rgazmalariga nisbalan ancha muhim bo ‘lishiga olib keldi. Bugun Olimpiya o ‘yinlari bu, davlat siyosatini ilgari surish va mfraslrukturaga investitsiyalarni jalb qilishning nafaqat kuchli richagi hisoblanadi, davlat investitsiyalari, shaxsiy fovda kabilar ham - jahonni vagona fazo sifatidagi konsepsiyasini
⁴⁷ John Homc. Garry Whannel Undcrstandmg the Olympics Rouiledgc Taylor-Francis Gmup London and Ncw York 2012 - 103 p


279

asosiy ishtirokchisi hisohlanadi. Eng yirik S[>ort tadbirlarini, ayniq_SQ (va nafaqat), ulami hiron narsada ifoiialangan shaklini, zamonavjy chmyom yaratilishi va betakrorligini qayta tiklayciigan vositalarning hiri ta 'minlqydi. Ular, "zamonaviy hosqichni tavsiJJaydtgan xotirada va kutishda, uzoq hayot dunyosida vaqtli va fazoviy istiqbolni tikUish va qaytadan takrarlash ” imkonini beradi.

Bugungi kunda, Olimpiya o'yinlarining asosiy iqtisodiy harakatga ke/tiruvchi kuchlari jahon hamjamiyatining glohallashuvi, iransmilliy korporatsiyalar, shaharlurni modernizatsiyu qilish, iste'mol va yangi urhanizutsiya hilan bog'liq. Agarda, 190H-yili diqqal murkazida savdo va ishlah chiqarish ho'lgan bo'lsa, 2012- yilga kelih, tomoshalar va iste 'mol savdo markazlari tufayli, markaziy masalalar ho 'lib qoldi.^6g
Olimpivd o'yinlarining dasiuri. Olimpiya harakati rivojlamshining dastlabki davrida. 1896-yilda olimpiya dasturiga 9 ta sport turlari va 43 ta sport musohaqalari kiritilgan bo'lsa, 2014-yilda ularning soni 37 ta sport turlari va 301 ta sport musobaqa turlarini lashkil etdi. 1924-yilda qishki olimpiya sport turlarining soni 7 ta va qishki sport musobaqa lurlari 39 ta bo'lgan. 2014-yilda esa qishki Olimpiya o'yinlari dasturiga 15 ta sport turlari va 80 ta sport musobaqa turlari kiritilgan.
Olimpiya o'vinlari dasturi - bu XOQ tomonidan tasdiqlangan Olimpiya o'yinlari uchun sport turlari va sport musobaqalarining ro'yxati. Oastur olimpiya sportining muhim jihatlaridan biri boiih, uning tuzilishi Olimpiya o'yinlari ommaviyligining o'sishiga ta'sir etadi va jahonda spctrt rivojining strategivasini belgilab beradi.
Olimpiya o'yinlari dasturining rivojlanishi turli omillarning ta'siri bo'vicha to'rtta asosiy davrdan iborat:
i. 1896-1912-yillarda olimpiya dasturi Tashkiliy qo'mita tomonidan tu/.ilgan va barqaror bo'lmagan. Olimpiya dasturining o'zgarishiga Pyer de Kubertcnning likri va shaxsiy pozitsiyasi o'i ta'sirini ko'rsatgan.
i». 1912-1952-yilIarda olimpiya dasturining shakilanish jarayoniga XOQ faoliyatining ta'siri kuchli bo'lgan. XOQ mustaqil ravishda olimpiya dasturlari mazmunini belgilagan.


“ Jo>h» Humc. tiarr> Whanncl Un*lcr>iandmE ihc Otympics Rnullcdgc Taylnr-Fiarwis Gioup
London and Ncw York 2012 - p


280

■

3. 
   1952-1980-yiliarda olimpiya dasturi siyosiy va matkuraviy ^millar ta'sirida shakllangan.
   
4. 
   1980-yillardan hozirgi davrgacha olimpiya dasturining mazmuniga siyosiy omillar bilan bir qatorda iqtiscdiy omillar ham o‘z ta'sirini ko'rsatmoqda.