Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

 
3 soniyalik fakt
 
 
Kvant olamiga faqat 
nazar tashlashning o‘zi 
bilan ta’sir qilish 
mumkinga o‘xshaydi; 
lekin buning uchun ong 
zarurmi?
Aloqador mavzular: 
 

 
Shryodinger 
mushugi
  
(43-sahifa)

 
To‘lqin funksiyasi 
kollapsi
 
(47-sahifa)
Mulohaza uchun 3 
daqiqa: 
 
Bizning ongimiz 
qandaydir tarzda kvant 
olami bilan 
ta’sirlashayotgani 
haqidagi mulohazaning 
o‘zi kishini hayajonga 
soladi. Basharti agar 
haqiqatan ham shunday 
bo‘lsa, unda balki o‘z 
ongimiz ham kvant 
hodisasidir? Axir, 
bizning miyamiz ham 
atomlardan tashkil 
topgan va unda ham 
fizika qonunlariga 
bo‘ysinuvchi elektr 
signallari o‘zaro 
uzatiladi. Balki, kvant 
mexanikasi bir kun kelib 
inson ongi sirlarini ochib 
bersa ajabmas.
Biografiyalar uchun
3 soniyadan:
 
 
Yudjin Vinger 
(1892-1987) 
To‘lqin funksiyasining 
kollapsi kvant 
sistemasining bizning 
ongimiz bilan ta’siri 
natijasida vujudga 
keladi degan g‘oyani 
ilgari surgan 
Vengriyalik fizik. 
 
Ayrim fiziklarning 
fikriga ko‘ra, to‘lqin 
funksiyasining 
kollapsga uchrashi 
uchun uni ongli 
mavjudot kuzatishi 
zarur.

---

---

Ko‘p olamli izoh
Kvant fizikasining Kopengagen izohi ko‘plab
fiziklar uchun ma’qul keladi. Unga ko‘ra, zarracha bir 
vaqtning o‘zida bir necha xil kvant holatlarida 
bo‘lishi mumkin va zarrachaning fazoning qaysi 
qismida ekani ehtimolini aniqlash imkonini beruvchi 
to‘lqin tenglamasiga ko‘ra, zarracha haqiqatan ham 
bir vaqtning o‘zida fazoning bir necha joyida 
joylashgan bo‘lishiga imkon beradi. Lekin, fizik Xyu 
Everett kvant zarralarining bu kabi g‘alati xatti-
harakati uchun nisbatan «ratsional» izoh berishga 
qaror qilgan. U o‘zining doktorlik dissertatsiyasida 
«ko‘p olamli izoh» deb nom olgan yangi bir 
tushunchalarni taklif etgan. Uning mazkur izohida, 
kvant sistemani oxir-oqibat kuzatuvchi uchun 
muayyan aniq bir holatga keltirib qo‘yadigan to‘lqin 
funksiyasi kollapsi istisno qilinadi. Buning o‘rniga 
esa, zarracha har safar har xil holatlarda bo‘lishi 
imkoni va uning har bir alohida xildagi holati biz 
bilmaydigan boshqa bir parallel Koinotda (o‘zga 
olamda) sodir bo‘lishi haqidagi g‘oya taklif qilinadi. 
Ya’ni, bir olamda zarracha muayyan bir xil holatda 
bo‘ladi; boshqa bir olamda esa, boshqacha holatda 
bo‘ladi. Zarracha uchun, uning bo‘lishi mumkin 
bo‘lgan holatlari sonicha olamlar mavjud. Har bir 
olamda zarracha uchun bitta traektoriya mavjud. Shu 
tarzda, foton, yoki, elektronning ikkita tirqishning 
aynan qaysi biridan o‘tayotganini ustida bosh 
qotirishga hojat qolmaydi. U olamlarning bittasida 
birinchi tirqishdan, ikkinchisida esa, narigi tirqishdan 
o‘tib ketgan bo‘ladi.