Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

beruvchi nisbiylik nazariyasi tenglamasini olib kirdi.
Dirak tenglamasi simmetrik bo‘lib, unga ko‘ra zarrachalar ham musbat va ham 
manfiy energiyaga ega bo‘lishi mumkin edi. Bu kvant fizikasiga nisbatan muayyan 
«xatar» tug‘dirardi, chunki, oddiy elektron faqat nisbatan past energetik pog‘onaga 
o‘tish paytida foton nurlantirar edi. Dirak esa, manfiy energiyaga bo‘lgan qandaydir 
boshliqdan iborat «cheksiz elektronlar dengizi» mavjudligi va ushbu elektron istalgan 
kvant holatiga kirishi mumkinligi haqidagi g‘oyani taklif qildi. Shu tariqa u borliqda 
antimoddaning mavjudligini avvaldan ilmiy taxmin qilgan edi.
Kvant shuningdek kvant nazariyasiga ham ulkan hissa qo‘shdi. Xususan, u tashqi 
ko‘rinishidan bir-biriga mutlaqo aloqasi bo‘lmagan Shryodingerning to‘lqin 
tenglamasi va Geyzenbergning matritsali mexanikasi natijalari shunchaki o‘zaro 
yaxshi mos kelibgina qolmay, balki, ular mutlaqo ekvivalent ekanini isbotlab berdi.
Dirak o‘z tabiatiga ko‘ra o‘zining Lukas professori lavozimi bo‘yicha o‘tmishdoshi 
Isaak Nyutonga o‘xshab ketardi. Ya’ni, u ham odamovi shaxs bo‘lib, suhbatga no‘noq, 
hamda ko‘p gapirishni yoqtirmaydigan odam bo‘lgan. U ba’zan shunchaki fikrini 
ifodalash uchun gap topolmay qolib, uzoq sukut saqlashi ham oddiy hol edi. Hikoya 
qilishlaricha, u bir kuni Richard Feynman bilan bir masala yuzasidan tortishib turib, 
o‘z fikrini dalillash uchun gap topolmay qolgan ekan. Shunda u o‘zining haqligini 
isbotlash uchun Feynmagna «Men o‘z nomim bilan ataluvchi tenglamam bor, 
sizdachi? O‘z tenglamangiz bormi?» - degan ekan.

---

Maydonning kvant nazariyasi
Maydonning 
kvant 
nazariyasi 
- 
MKN 
zarrachalar fizikasi, hamda, bizning real voqe’likni 
anglash jarayonimizning zamonaviy matematik 
asosidir. Ushbu nazariya kvant mexanikasi poydevori 
ustiga qurilgan bo‘lib, u alohida bir zarrachaning 
xossalarini o‘rganishdan tortib, to, juda ko‘p sonli 
zarrachalardan iborat sistemalarning xossalarini 
o‘rganishgacha bo‘lgan sohalarni qamrab oladi. 
Mazkur nazariya turli xildagi maydonlarning – ya’ni, 
fazoning har bir nuqtasida muayyan qiymatga ega 
bo‘ladigan fizik voqe’likning xossalarini bayon 
qiladi. 
Masalan, 
yorug‘lik 
va 
radioto‘lqinlar 
tarqaladigan elektromagnit maydoni ham aynan shu 
singari maydonlarga misoldir. Kvant miqyosida 
qaralganda, ushbu maydonlarning o‘zini tutishi ham 
mumtoz fizikadagi nuqtai nazarlarga mos kelmaydi 
va ular umuman boshqacha xatti-harakatlarni 
namoyon qiladi. Maydonning kvant nazariyasi 
fiziklarga yana bir muhim amaliy ko‘mak beradi: u 
zarrachalar va maydonlar uchun umumiy tenglama va 
formulalardan foydalanish imkonini beradi. Unga 
ko‘ra, to‘lqinlar va zarralar ularga xos tegishli 
maydonning qo‘zg‘alishi sifatida talqin qilinadi. 
Masalan, yorug‘lik bu – elektromagnit maydonining 
mavjlanishiga o‘xshash hodisa, zarracha esa, 
elektromagnit maydonining qandaydir bir juda 
qo‘zg‘algan holati deb tushuntiriladi. Shu tariqa, 
mazkur nazariya tabiat hodisalarining korpuskulyar-
to‘lqin 
dualizmini 
tushuntirib 
beradi 
va 
u 
elektronlarning korpuskulyar va to‘lqin xossalarini, 
hamda, boshqa kuch va zarralarni umumiy matematik 
ifodalar ostida birlashtiradi.