Kuzatishdan sutkalik va yillik paralakslarni aniqlash

Aim.uz

Kuzatishdan sutkalik va yillik paralakslarni aniqlash
Faraz qilamizki M yoritgich osmon meridianidan o’tayotgan paytda bitta geografik meridianyushg ikkita O₁ va O₂ nuqtalardan turib Z₁ va Z₂ zenit masofalari o’lchangan bo’lsin. Yana faraz qilamizki, har ikki kuzatish punkti yer meridianining shimoliy yarmida joylashgan bo’lib, har bir kuzatish joyidan zenitga nisbatan yoritgich janub tomonda ko’rinsin.

Rasm 22. Kuzatishdan sutkali paralaksni aniqlash

Demak, va . Bunda va kuzatish joylarining geografik kengliklari, , yoritgichni toposentrik og’ishlari, bu og’ishlar - geosentrik og’ishdan va ga farq kiladi.

Rasmdan ko’rinib turibdiki, O₁TO₂M to’rtburchakdan O₁MO₂ burchak R₁-R₂ ga, MO₂T burchak esa 180+Z₂ va O₁TO₂ burchak esa ₁-₂ ga tengdir. To’rtburchak ichidagi burchaklarning yig’indisi 360 ga teng ekanligini hisobga olsak,

bo’ladi. Bundan esa bo’lib, yuqoridagi formulalardan

bo’lib,

(11.11)

ekanligi kelib chiqadi.

Oxirgi formulalardan foydalanib, gorizontal paralaksning qiymati topiladi. Kuzatish joyidagi yerning radiusi R va ekvatorial radiusi R₀ ni qiymatini bilgan holda, gorizontal ekvatorial paralaksning qiymati topiladi.

(11.12)

Shunday qilib, yoritgichni gorizontal paralaksini, yoritgichni topo-sentrik og’ishini bilib topish mumkin ekan. Yoritgichni gorizontal paralaksini uni to’g’ri chiqish koordinatasini o’lchash yo’li bilan ham aniqlash mumkindir. Buning uchun yoritgichni yerning bitta nuqtasidan turli vaqtlarda kuzatib to’g’ri chiqish koordinatasini o’lchash kerak. Bu vaqt oralig’ida yer kuzatuvchini, fazoning bir nuqtasidan ikkinchi nuqtasiga o’tkazadi va yoritgichning mos paralaktik siljishi hosil bo’ladi.

Xuddi shunday yo’l bilan yulduzlarni yillik paralaksi o’lchanadi, faqatgina bu holda orbitasining turli nuqtalaridan (taxminan yarim yillik vaqt oralig’i bilan ularni geliosentrik koordinatalari o’lchanadi. Yoritgichlarni paralaktik siljishiga ko’ra aniqlangan paralakslarga trigonometrik paralaks deyiladi.