Kursish I mavzu: soliq va narxlar

Biroq yig‘ma taklif darajasining o‘zgarishi uzoq davom etadigan murakkab jarayondir. Shuning uchun ham makroiqgisodiy barqarorlik maqsadiga erishish uchun davlat eng avvalo yalpi taklifga emas, balki yalpi talabga ta’sirko‘rsatishga intiladi. Buning ustiga, hozirgi zamon iqtisodchilarining aksariyati hisoblashicha, makroiqtisodiy beqarorlik (iqtisodiy turkumlar) asosan yig‘ma talab beqarorligining oqibatidir. Masalan, iqtisodiyot yalpi talabning salbiy o‘zgarishi ta’siri tufayli pasayish jarayonini boshdan kechirmokda. Bunday holatda davlat jamiyatning yig‘ma xarajatlarini soliqlarni kamaytirish va davlat  xarajatlarini kengaytirish vositasida rag‘batlantirishga intiladi. Agar hukumat iqtisodiyotning «zo‘riqishi»dan xavotirlansa yoki pulning qadrsizlanish sur’atlarini sekinlashtirishni istasa, u holda o‘zining moliya siyosatini qattiq olib borishda soliqlarni oshirishi va davlat xarajatlarini qisqartirishi lozim bo‘ladi.

1.3. Soliq yuki, uni aniqlash tartibi

Soliqqa tortish nazariyasi va amaliyotida soliq yukining eng qulay holatini aniqlash muammosi doimo mavjud bo‘lib kelgan.

Soliq tushumlarining darajasi nafaqat ijtimoiy-iqtisodiy omillar ta’sirida yuzaga keladi, balki soliq tizimidan samarali foydalanishga va uning o‘z vazifalarini qay darajada  bajarishiga ham bog‘liq bo‘ladi. Bu funktsiyalarning ta’siri haqida xo‘jalik sub’ektlaridagi soliq yuki orqali mulohaza qilish mumkin.

Soliq yukining umumiy darajasini belgilash orqali iqtisodiyotni tartiblashning ham ahamiyati tobora ortib bormoqda.

Iqtisodiyotni tartiblashga soliqlar orqali ta’sir o‘tkazishda soliq yuki darajasi, uning iqtisodiy taraqqiyot jarayoniga aholining turmush darajasiga ta’siri ko‘pgina iqtisodchi olimlar tomondan o‘rganib chiqilgan. Soliq yukining muayyan davr uchun asoslangan, adolatli va real variantlarining qo‘llanilishi ko‘pgina rivojlangan davlatlarda iqtisodiyotning samarali rivojlanib borishini ta’minlamoqda. Iqtisodiyotni soliqlar orqali boshqarishda, xususan, tarmoqlar o‘rtasidagi muvofiqlikni ta’minlashda soha va tarmoqlarda soliq yukining tegishli holatini o‘rganish lozim bo‘ladi.