Kurs ishi Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti O’zbek tilshunosligi kafedrasida bajarilgan

Inshoda nazariy bilimning ahamiyati
O’quvchilarni insho yozishga tayyorlashda badiiy adabiyotning proza, poeziya, dramaturgiya, lirika, roman, qissa, she’r kabi jins va turlariga, janrlariga bo’linishi haqidagi ma’lumotni mustahkamlashi zarur. Chunki dastur bo’yicha o’rganiladigan adabiy asarlarning janrlarini bilmay turib, inshoda aniq fikr yuritish mushkul.
Shuningdek, sujet, kompozitsiya, badiiy usullarga taalluqli nazariy ma’lumotlarni bilmaslik ham bir qator tushunmovchiliklarni keltirib chiqaradi.
Xullas, o’quvchi san’at, badiiy adabiyot nazariyasiga oid tushunchalarga ega bo’lmay turib, talabga javob beradigan darajada insho yozishi mumkin emasligini unutmasligimiz zarur.O’quvchilarda insho yozish malakasini hosil qilishda o’qituvchi adabiyotshuyoslik fani yangiliklari haqida ham tushuncha berib borishi lozim. Ma’lumki, respublikamiz matbuotida doimiy ravishda badiiy adabiyot muammolari haqida maqolalar e’lon qilinmoqda. ‘O’zbekiston adabiyoti va san’-ati’, ‘Toshkent haqiqati’ kabi gazetalarda; ‘Guliston’, ‘Sharq yulduzi’, ‘Yoshlik’, ‘Yosh kuch’ kabi jurnallarda yoritilayotgan so’z san’atidagi dolzarb masalalari haqidagi ilmiy kuzatishlar fikrimizning dalilidir. Ulardagi ayrim fikrlar maqolalarni o’rganilayotgan mavzuga bog’lab o’qish tavsiya etiladi. Tajriba shuni ko’rsatadiki, ayrim o’quvchilar gazeta va jurnallarda e’lon qilingan asarlarni o’qiydilar, ammo javoblarda ulardan foydalanmaydilar. Ko’pincha inshoda ulardan foydalanish yaxshi natija berishini, ishning saviyasini oshirishini tasavvur qilmaydilar. Adabiyotshunoslik yangiliklaridan unumli foydalanish o’quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatini ham kuchaytiradi. Ba’zan ixcham, ammo muhim fikr bayon qilingan maqolalarni o’rganilayotgan mavzuga bog’lagan holda muhokama qilish ham mumkin. Yozuvchi mahoratiga oid mulohazalar esa o’rganilayotgan adibning ijodi bilan bog’langan holda, aniq misollarga murojaat etib sharhlanadi.

Albatta, o’quvchilarni inshoga tayyorlashda eng muhim manba hisoblangan darslikni unutmaslik kerak. Darslikda inshoda yozilishi lozim bo’lgan fikrlarning asosi bayon etiladi. To’g’ri, keyingi vaqtlarda maktab darsliklari haqida bir qator tanqidiy fikrlar aytildi. Ammo biz bu darsliklar yaratilgan davr bilan hozirgi kun talablari o’rtasida katta farq bo’lishi tabiiyligini unutmasligimiz lozim. Ularni qayta tuzish, yangilash kun tartibidagi eng dolzarb masaladir.