|
1.2.Yevropalik olimlarning prosopografiya sohasida olib borgan ilmiy izlanishlari
Bugungi kunda prosopografiya va uning tarixi bilan bog'liq bo'lgan turli xil madaniy-madaniy hodisalarga jamoat va ilmiy qiziqish sezilarli darajada oshmoqda. Bu borada jahon tarixchilari ahamiyatli tadqiqotlar olib borishgan. Ayniqsa Yevropa olimlari bu sohada keng qamrovli izlanishlarni amalga oshirishgan. Shuningdek mazkur fandagi rasmiy ilmiy tadqiqotlar ham aynan shu hududda boshlangan.
Prosopografik tadqiqotlar, tarixiy tadqiqotlar subyektiv yo'nalishi sifatida Angliya-Amerika fani doirasida, keyinchalik nemis tilida so'zlashadigan fanlarda boshlandi Bunga misol qilib quyidagilarni ko’rsatishimiz mumkin "Pompey tarafdorlari", "Yuliy-Klavdievlar sulolasi davridagi senatorlar", "SSSR Sovetlarining I Kongressidagi delegatlar-ishchilar", "Dekabristlar", "Rim imperiyasidagi forsiylar", "oq zobitlar". Admiral A. V. Kolchakning Rossiya armiyasi "," 1920-30-yillarda SSSRda xorijiy mutaxassislar "). Mazkur asarlarda nafaqat tarixiy yuqori elita shaxslari balki, o’tra va quyi qatlam shaxslariga oid qimmatli va foydali ma’lumotlarni uchratishimiz mumkin. Bunday qimmatli asarlardan dastlabkilaridan bir nemis tarix jamiyatida yaratilishi boshlandi. Bu asar o’zining tarixiy qiymati bilan bir qatorda juda uzoq vaqtda yozilganligi bilan ajralib turadi. Bu vaqt davomida asar yuqori darajadagi tartib va noziklik bilan yaratildi.
“Prosopografiya Imperii Romani” (ikkinchi nashr uchun PIR deb qisqartirilgan) - imperator Avgustus hukmronligidan III asr oxirigacha Rim imperiyasining prospografik ma'lumotnomasi bo'lib, unda barcha taniqli vakillar (senatorlar va ularning oilalari), shuningdek boshqa muhim shaxslar alefbo tartibida asosan ro'yxatga olingan. Bundan tashqari otliqlar sinfi, Rim imperatorlari, ularning oilalari, shuningdek, ular bilan aloqador chet el hukmdorlari ham kiritilgan4.Rim imperiyasining prosopografiyasi ko'proq Lotin yozuvlari kodeksidagi nomlarning indekslariga asoslangan, Lotin yozuvlarining katta to'plami, 1847 yilda Mommsen tomonidan boshlangan.Rim yilnomalari rasmiy yoki tarixiy yozuvlar bo'lib, voqealar va amaldorlarning xronologik ro'yxatini o'z ichiga olgan. Boshqa tomondan, jadvalda siyosiy institutning to'la a'zolari bo'lgan shaxslar masalan, Rim Senati yoki maxsus xizmatni amalga oshirish uchun tanlab olinishi mumkin bo'lgan shaxslar ,masalan, sudyalarni tanlash uchun sudyalar jadvali ishlatilgan ro'yxati mavjud edi.Rim xronikalari va jadvallarini qayta tiklash, izonomastikonlar va indekslar to'g'risidagi ma'lumotlarni qayta yig'ish, prosopografik tadqiqotlar uchun bevosita shart bo'lib xizmat qildi.
Bu loyihada har bir harf bo’yicha jildlar yilma yil chiqa boshladi va bu uzoq davom etdi. PIR Rim imperiyasini prosopografik o'rganish uchun muhim vositadir. PIR tarkibiga kirgan shaxslar, ularning rim nomlariga ko'ra alifbo tartibida ro'yxatga olingan. Taniqli manbalar ko'rsatib o'tilgan va ularning asosida biografik tavsif tuzilgan. Shu bilan birga, egallab olingan lavozimlar, oilaviy aloqalar ,shu jumladan, oilaviy shajaralari va adabiy faoliyatning mumkin bo'lgan holatlari ko'rsatilgan.
Bu keng loyihaning yaratilishi bilan bog’liq juda katta tarix mavjud. Bu tadqiqot ko’plab tarixchi olimlarni o’ziga jalb qildi. Natijada bu loyihada keng qamrovli ishlar amalga oshirildi.PIR loyihasi Teodor Mommsen (1817-1903) tomonidan boshlangan, u Prussiya Fanlar akademiyasining 1874 yil 31 martda bo'lib o'tgan plenar yig'ilishida ushbu turdagi ma’lumotga ehtiyoj to'g'risida ma'ruza qilgan. Buyuk nemis tarixchisining so'zlariga ko'ra, konsullarning, hokimlarning va boshqa magistrantlarning xronologik ro'yxatini tuzish o'sha payt uchun qimmatli ma'lumotnoma bo'ladi. Mommsenning so'zlariga ko'ra, to'plangan biografik materiallar qadimgi Rim yozuvlarini o'rganish uchun foydali bo'lgan darajada zarur bo'lgan. Birinchi nashr ustida ish 1883 yilda Hermann Dessau (1856-1931), Elimar Klebs (1852-1918) va Pol fon Roden (1862-1939) tomonidan boshlangan. 1890 yilga kelib, asosiy ish tugadi, 1891 yilda qo'lyozmalar nashriyotga topshirildi, faqat 1897 yilga kelib barcha uch jild kun yorug'ligini ko'rdi.Nashr tugagach, foydalanilmayotgan materiallar hajmi juda katta ekanligi va yangi nashrga ehtiyoj borligi ma'lum bo'ldi. Ushbu masala bo'yicha akademiyada munozara XX asr boshlarida boshlangan. Nashrga kiritilgan shaxslar doirasini, avvalambor, chavandozlar hisobiga kengaytirish kerakligi haqida muhokama qilindi. 1915-16 yilda qaror qabul qilindi va yangi nashrga ish Xermann Dessau tomonidan boshqarildi, keyinchalik bu vazifani Praga professori Edmund Groag (1873-1945) va Vena kutubxonachisi Artur Stayn (1871-1950) ga topshirdi. Yangilangan nashrning dastlabki ikki jildi mos ravishda 1933 va 1936 yillarda chiqdi. Birinchi nashr bilan taqqoslaganda, hajm sezilarli darajada kengaydi. Biroq, fashistlarning hokimiyat tepasiga kelishi bu yangi loyihaga ham tasirini o’tkazmay qolmadi,asosiy mualliflarning ikkalasi ham yahudiy bo'lganligi sababli, keyingi ish katta qiyinchiliklarga duch keldi. Uchinchi jild 1943 yilda nashr etilgan, ammo sarlavha sahifasida Groag va Steynning nomlari yo'q edi. Ko'p o'tmay, Shtayn Teresenshtadt konslageriga yuborildi.1951 yildan boshlab Germaniya Fanlar akademiyasida Leiva Petersen (1912-1992) boshchiligida PIR ustida ishlash juda cheklangan darajada qayta tiklandi. Keyingi ishlar asta-sekin o'sib bordi va yangi jildlar kamdan-kam hollarda paydo bo'ldi - 1970, 1983 , 1987 . So'nggi jildlar L. Petersen iste'foga chiqqanidan keyin nashr etildi.
Germaniya birlashgandan so'ng, yangi tashkil etilgan Berlin-Brandenburg Fanlar akademiyasi bu loyihada ishtirok etdi. 1994 yilda loyiha yangi bino bilan ta'minlandi. Yangi jildlar 1998 yilda paydo bo'ldi va 1999-2000 ikki qism nashrdan chiqdi. Qo'llanmani 2005 yil oxirida nashr etish tugallanadi deb taxmin qilingan edi, ammo bunga erishib bo'lmadi va 2006 yil 31 dekabrda Akademiyaning loyihasi sifatida PIRning amal qilish muddati tugadi. 2006 yil oxirida S harfi bilan bir to'plam chiqdi va nashrni tugatish bo'yicha ishlar akademiya dasturlaridan tashqarida davom etdi. 2009 yilda 8-jildning 1-boblari paydo bo'ldi, T harfi bo'yicha ishlar akademiya va Fritz Tyssen jamg'armasi ko'magida yakunlandi. 2015 yil noyabr oyida qolgan harflar bilan so'nggi bobning so'nggi jildi nashr etildi. Shunday qilib, 82 yillik ishdan so'ng, “Prosopografia Imperii Romani”asarining ikkinchi nashri yakunlandi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
