Курс иши Мавзу: Онтогенезда даврлаштириш муаммоси

 
 

---

5 
 
 
1.1
 
Инсон ва ҳайвон психикаси доимйй ривожланиш ҳолатида бўлади. 
Бироқ хайвонот дунёсидаги ва инсониятда бўладиган ривожланиш 
жараёни ўз характери ва мазмуни жиҳатидан бир-биридан тубдан фарқ 
қилади. Ҳайвонот дунёсидаги психик таракқиёт механизмлари - наслий, 
биологик жиҳатдан мустаҳкамланган тажрибани авлоддан - авлодга 
узатиш бўлиб унинг асосида ҳайвонларнинг ташқи муҳитга индивидуал 
мослашуви рўй беради. Инсон психик функцияларининг ривожланиш 
моҳияти шундан иборатки, улар боланинг ижтимоий-тарихий тажрибани 
ўзлаштириш жараёнида ривожланади. Бола инсонлар орасида, инсоний 
предметлар ҳамда муносабатлар дунёсида оламга келади ва яшайди. Бу 
предмет ва муносабатларда эса ижтимоий амалиёт тажрибаси қайд 
этилган. Боланинг ривожланиши эса мана шу тажрибани ўзлаштириш 
жараёнидир. Бу жараён катталар томонидан доимий раҳбарлик қилиш 
шароитларида, яъни таълим, тарбия орқали амалга оширилади. 
Психик тараққиёт муаммоси, инсон шахсининг таркиб топиш 
муаммоси психологиянинг энг мураккаб масалаларидан биридир. Шу 
билан бирга бу муаммо марказий муаммо ҳисобланади. Унинг ҳал 
қилиниши айниқса ҳозирги шароитларда, яъни ўзида маънавий бойлик 
ахлоқий софлик ва жисмоний камолотни гармоник равишда 
мужассамлаштирган янги шахсни тарбиялаш вазифаси биринчи ўринга 
чиқарилиши билан алоҳида аҳамият касб этади. Психик тараққиет 
жараёнининг қонуниятлари, унинг омиллари ҳамда ҳаракатлантирувчи 
кучлари ҳақидаги билимларсиз инсонни тарбиялаш ишини ҳам амалга 
ошириб бўлмайди. 
Инсонда биологик ва ижтимоий томонлар муносабати ҳақидаги масала 
психологияда диалектик таълимотга асосан ҳал қилинади. Бу таълимотга 
биноан инсон “барча ижтимоий муносабатлар мажмуидан иборат”. 
Диалектик материализм инсонга ижтимоий-тарихий мавжудот сифатида, 
шу билан бир вақгда табиатнинг бир бўлаги, деб қарайди. Инсон – 
биосоциал мавжудот. Шунинг учун ҳам унинг психик тараққиётга икки 
асосий омил: