Kurs ishi mavzu: fors tilida otlarning kontekstual ma’nolari bajardi: “Filologiya” ta`lim yo‘nalishi III kurs talabasi Saidoripova Dilorom (imzo) Ilmiy rahbar: “Eron-Afg‘on filologiyasi” kafedrasi o‘qituvchisi N. N. Nuriddinov

2.3. Otlarning kontekstdagi emotsional-ekspressiv ma`nolari
Otlarning kontekstdagi emotsional-ekspressiv ma’nolari haqida so‘z yuritadigan bo‘lsak, avval ekspressiv termini haqida qisqacha ma’lumot berib o‘tish maqsadga muvofiqdir.
Ekspressionizm ( lot. Expression- ifodalash, izhor qilish ) degan ma’nolarni anglatadi.⁴⁴
Ekspressivlik bevosita inson his-tuyg‘ularini ifodalash bilan bog‘liq bo‘lganligi uchun uni emotsionallikdan ajratib tasavvur etish qiyin. Hatto ba’zi tilshunoslarning asarlarida ekspressivlik va emotsionallik kategoriyalari bir xil hodisa deb talqin qilinadi⁴⁵.
Emotsional – ekspressiv bo‘yoq so‘zning leksik ma’nosiga qo‘shimcha tarzda kishining turli hissiy munosabatlarini, uning his- tuyg‘ularini, kayfiyatini ifodalovchi belgilardir. Kishining voqelikka bo‘lgan hissiy munosabatlari, his tuyg‘ulari ijobiy va salbiy bo‘lishi mumkin.⁴⁶
ان چشم مست بین که به شوخی و دلبری
Ko‘r xumor ko‘zniki, sho‘xlik hamda dilbarlik ila.
( Sadiy Sheroziy G‘azallari. –b 175. (

Sa’diyning ushbu misrasida ijobiy bo‘yoqdorlikni

دل همچو سنگت ای دوست به آب چشم سعدی
Tosh kabi qalbing, ayo do‘st, Sadiy ko‘z yoshida
(Sa’diy Sheroziy G‘azallari. –b 146)
Sa’diyning ushbu misrasida salbiy bo‘yoqdorlikni inson qalbining toshga o‘xshatilayotganligida ko‘rishimiz mumkin.

Azim Hojiyevning 2002-yilda nashr etilgan “Tilshunoslik terminlari izohli lug‘atida” “so‘zlovchining his-emotsiyalarini ifodalash xususiyatiga ega bo‘lgan so‘zlar emotsional bo‘yoqdor so‘zlar“ ekani ta’kidlangan. Masalan: chehra, tabassum, o‘ktam so ‘zlari ijobiy bo‘yoqdor; ityaloq, mechkay, iymonsiz so‘zlari salbiy bo‘yoqdor so‘zlardir⁴⁷.

Shuni qayd etish o‘rinliki ekspressivlik bu - til birligining semantik – stilistik belgilari majmui, til birligining aloqa- so‘zlashuv jarayonida so‘zlovchining nutq mazmuniga yoki nutq qaratilgan shaxsga nisbattan subyektiv (ijobiy yoki salbiy) munosabatining ifoda vositasi bo‘la- olishini ta’minlaydi.⁴⁸

Ifoda semalari semema tarkibidagi uslubiy ma’no qirralaridir. Ular leksemalarning atashdan, nomlashdan tashqari, shaxsiy munosabatlarni ifodalashiga yoxud shu leksemalarning qo’llanishi doirasini belgilashga xizmat qiladi.

Okkazional ma’no leksemaning tildagi ma’nosiga xos bo’lmagan, ayrim shaxsning (muallifning) nutqiy vaziyatdan kelib chiqib, shu leksema mazmuniga yangicha «tus» berishi natijasida yuzaga keltirilgan sun’iy ma’nodir. U individual xarakterda bo’ladi va faqat kontekstda anglashiladi.

١باقری مهری. مقدمات زبانشناسی. تبریز.١٣٦٨

٢بهارمحمد تقی ملک الشعرا. سبک شناسی. چاپ اول. تهران. ١٣٧٧
٣نجفی ابوالحسن. مبانی زبان شناسی و کاربرد آن در زبان فارسی. چاپ دیبا. ١٣٧٤
1.Пейсиков Л. С. Лексикология современного персидского языка, Издательство Московского университета. М. 1975.
2. Рубинчик Ю. А. Новая лексика персидского языка и пути ее пополнения. Иранское языкознание, М., Наука 1985.
هـزاردلاررسـيد،درصـورتيكـه
Rahmatullaev Sh. Hozirgi adabiy o’zbek tili. Toshkent. «Universitet».2006

1. 
   Рубинчик Ю.А. Грамматика современного персидского литературного языка. - М., 2001.
   
2. 
   Пейсиков Л.С. Лексикология современного персидского языка.М.1975.
   
   1. 
      Quronbekov A., Fors tili leksikalogiyasi. T., 2009.
      
   2. 
      Quronbekov A., Asosiy sharq tili leksikalogiyasi. (Fors tili) O’quv uslubiy majmua. –T., 2011.