Kurs: I guruh(lar): Fan

III. Yangi mavzu bayoni:
a) yangi mavzuning nomlanishi: Suvda hamda quruqlikda yashovchilarning tashqi tuzilishi hamda xilma-xilligini o‘rganish.
b) yangi mavzu rejasi:
1) Suvda hamda quruqlikda yashovchilarning tashqi tuzilishi va ekologiyasi.
2) Dumlilar va dumsizlar turkumlari.


d) yangi mavzu bayon matni:


SUVDA HAMDA QURUQLIKDAYASHOVCHILAR SINFI
Suvda hamda quruqlikda yashovchilar — dastlabki quruqlikda yashashgao`tgan umurtqali hayvonlar. Quruqlikda yashashga moslashishi natijasidaularning oyoqlari rivojlangan, tanasi yapaloq shaklga kirgan, ko`zlarinihimoya qiluvchi qovoqlar rivojlangan, o`pka bilan nafas olish paydobo`lgan. Shuning bilan birga ularda suvda yashovchi hayvonlarga xos birqancha belgilar saqlanib qolgan.
Tashqi tuzilishi.Gavdasi bosh, tana va ikki juft oyoqdan iborat.Dum faqat hayotining ko`p qismini suvda hamda quruqlikdayashovchilarda saqlanib qolgan. Dumsizlar turkumiga mansub
hayvonlarning dumi quruqlikda oyoqlari yordamida harakatlanishga o`tishnatijasida yo`qolib ketgan. Suvda hamda quruqlikda yashovchilargavdasining yassi bo`lishi ular tanasi muvozanatini yengillashtiradi.Boshining tanasi bilan harakatchan qo`shilishi esa quruqlikdaharakatlanganda va o`ljasini tutganida mo`ljal olishni osonlashtiradi.Terisi yalang`och, ajdodlaridagi suyak tangachalar quruqlikda yashashgao`tish bilan asta-sekin yo`qolib ketgan. Chunki suvdan havo muhitigao`tish bilan tana vazni ortib, harakatlanish qiyinlashadi. Shuning uchunsuyak tangachalarning yo`qolib ketishi dastlabki umurtqalilarning quruqlikmuhitiga moslanishida katta ahamiyatga ega bo`lgan. Teri sirti birozmuguzlanib, ular tanasini mexanik ta`sirdan himoya qilgan. Terisidagijuda ko`p bezlar ajratib chiqaradigan suyuqlik hayvonlar terisini quribqolishdan saqlaydi. Ayrim hayvonlarning teri bezlari zaharli suyuqlik ishlabchiqaradi. Suvda hamda quruqlikda yashovchilar terisi bilan teri ostidagimuskullar o`rtasida suyuqlik bilan to`lgan juda ko`p xaltalar bo`ladi. Busuyuqlik tanani mexanik ta`sirdan saqlaydi; terini tez qurib qolishini oldinioladi, teri orqali gaz almashinuvini yengillashtiradi.
Rivojlanishi.Tuxumdan itbaliq deb ataladigan lichinka chiqadi. Uningtuzilishi va hayot kechirish xususiyati voyaga yetgan hayvondan keskinfarq qiladi. Itbaliq dastlab tashqi shoxlangan jabraga ega bo`lib, keyinroqteri burmalari o`sib, tashqi jabralar ichki jabralarga aylanadi. Itbaliqtashqi ko`rinishi, qon aylanish sistemasining bitta doiradan iborat bo`lishi,yon chizig`ining rivojlanganligi va dum suzgichi yordamida suzishi bilanbaliqlarga o`xshaydi.Itbaliqning baqaga aylanishi ko`pchilik organlarning chuquro`zgarishi natijasida sodir bo`ladi. Bunday o`zgarish metamofoz deyiladi.Metamorfoz jarayonida jabralari o`rniga o`pka rivojlanib, itbaliq atmosferahavosi bilan nafas ola boshlaydi; bitta qon aylanish doirasi o`rniga ikkita:katta va kichik doira rivojlanadi. Itbaliqning dumi asta-sekin qisqaribbutunlay yo`qolib ketadi. Uning dastlab orqa oyoqlari, so`ngra oldingioyoqlari paydo bo`lishi bilan u yosh baqaga aylanadi.