Оҳак тошни шахтали хумдонда, харакатланаётган агломерация панжарасида куйдирилади. Майда булакли Оҳак тошлар айланма хумдонда, кукун холда циклонда (муаллак холатда) куйдирилиши мумкин.
Шахтали хумдонга Оҳактош 80 - 200 мм, айланма хумдонга эса 5 - 20 ва 20 - 40 мм улчамларда солинади.
Оҳактошни куйдириш учун кумир, табиий газ ва бошка ёкилгилар ишлатилади. Кумир ёкилгиси ишлатилганда Оҳакка кул аралашиши мумкин, газ ёкилганда эса богловчи тоза холда хосил булади. Бундан ташкари газ ёкилгисида ишлайдиган хумдонларни механизациялаштириш ва автоматлаштириш мумкин.
Оҳактош куйдирилганда сундирилмаган говак булак - булак холдаги ярим махсулот хосил булади. Ярим махсулотни исътемолчига мослаштириш учун майдаланади ёки сундирилади.
Марказий Осиё, шу жумладан Узбекистон худудида Оҳактош захираларининг кенг таркалгани, улар асосидаги богловчи моддаларни монументал бинолар қурилишида ишлатишни такозо этган. Таъкидлаш зарурки, Оҳакли богловчилар кадимги Рус давлатида ва Кавказ мамлакатларида хам кенг микёсда ишлатилган.
Узбекистонда Оҳак богловчи обидаларнинг ер усти девор кисми ғишт ва керамик кисмларини теришда, нам ва сувли мухитларда, яъни пойдевор, цокол, гидротехник иншоотлар қурилишида Оҳак - кулли гидравлик богловчилар ишлатилган.
Таъкидлаш керакки, Оҳак - кулли богловчиларни курук иссик иклим шароитида ишлатиш улар асосида қоришмаларнинг куришига ва мустахкамлигининг камайишига олиб келган. Шу сабабли Оҳак богловчи таркибига ғишт чикиндиларини кукун холга келтириб ёки гилтупрокни куйдириш усулларида олинган цемянка кушиш яхши натижалар берган. Кадимги Русда Оҳак - цемянкали богловчилар кенг микёсда ишлатилган. Масалан, Москва шахрида Василий Блаженний ибодатхонаси ғишт лари Оҳак ва йирик донадор цемянкали мураккаб гидравлик богловчи асосида терилган.
Гидравлик Оҳак
Гидравлик Оҳак таркибида 6 - 20% гилтупрок булган мергелли Оҳактошларни 900 - 11000С хароратда куйдириб олинади.
Мергелли Оҳактошлар куйдирилганда СаО дан ташкари кичик тартибли минераллар - CaOSiO2; CaOAl2O3ва CaOFe2O3хосил булади. Бу минераллар Оҳак богловчисига гидравлик хусусиятни, яъни намли мухитда котиш имкониятини беради.
Гидравлик Оҳак 7 сутка давомида хавода котади, кейинчалик котиши сувли мухитда давом этади.
Сув билан реакцияга киришганда силикатлар ва алюминатлар Оҳак таркибида амалий жихатдан гидратацияланмайди. Оҳакни сундириш даврида аста - секин калций гидросиликатлари ва гидроалюминатлари хосил булади; бу жараён бирикмаларнинг купчиши билан кузатилади.
Гидравлик Оҳак таркибидаги СаО нинг SiO2, Al2O3ва Fe2O3йигиндисига булган нисбатига караб кучли ёки кучсиз гидравлик богловчи булиши мумкин:
m =CaO/(SiO2+Al2O3+Fe2O3),
бунда, m- асослилик модули булиб, кучли гидравлик Оҳакларда 1,7 - 4,5 га, кучсиз гидравлик Оҳакларда 4,5 - 9,0 га тенг. Асослилик модули Оҳакнинг сувли мухитларда котишини белгилайди, m>9,0 булса, Оҳак хавойи богловчи хисобланади. Бундан ташкари mмодули Оҳак хамири ёки у асосидаги қоришмаларнинг мустахкамлигини билвосита билдиради.
Гидравлик Оҳак таркибида гидроминераллар булгани сабабли унинг сувга булган талаби 20 % атрофида булади.
Гидравлик Оҳакнинг мустахкамлиги юкори булмайди. Унинг мустахкамлиги 1:3 нисбатда Оҳак - кум (стандарт кум) қоришмаси 7 сутка хавода ва 21 сутка сувда сакланганда 2 - 5 МПа ни ташкил этади.
Хозирги кунда гидравлик Оҳакнинг қурилишда ишлатилиши чегараланган. У кичик мустахкамликдаги бетон ва қоришмалар тайёрлашда, кам каватли бинолар барпо этишда ишлатилади.
Гидравлик Оҳакка таркиби ва тайёрланиш технологияси жихатидан жуда якин булган богловчилар асосидаги териш ва сувокчилик қоришмалари Самарканд, Бухоро, Шахрисабз, Хива каби тарихий шахарларимиз қурилишида ишлатилгани маълум.
Do'stlaringiz bilan baham: |