|
Коррупцияга қарши ички назорат (комплаенс)
тизимини жорий этиш бўйича қўлланма.
– Тошкент: Baktria press, 2021 – 10 б.
198
Давлат органлари ва ташкилотларда коррупцияга қарши ички назорат
тузилмаларини жорий этишдан асосий мақсад қуйидагилардан иборат:
Шунингдек, “комплеанс-назорат” тизимининг давлат органлари ва
ташкилотларида самарали жорий этилиши улар фаолиятининг очиқлиги
ва шаффофлигини таъминлаш, шунингдек, жамоатчилик назоратини
самарали амалга оширишга хизмат қилади.
Шу билан бирга, давлат органлари ва ташкилотларида коррупция
-
вий хавфнинг юқори даражаси мавжудлигини ҳисобга олган ҳолда, кор
-
рупцияга қарши “комплаенс-назорат” тизимининг элементлари қуйидаги
хусусиятларга эга бўлади:
Элементлар
Тавсифи
Асосий таркибий
қисмлар
Назорат
доираси
Раҳбариятнинг
коррупцияга қарши
курашишга доир
муносабати, бунда
шахсий намуна
кўрасата олиши.
Коррупцияга қарши
муросасизлик
муносабати,
унинг ҳар қандай
кўринишларига тоқат
қилмаслик.
1
• ташкилот
ва
унинг
тизимида
коррупцияга
қарши
курашиш
бўйича
ISO37001:2016
халқаро
стандарти
талабларига
жавоб
берувчи
комплекс
тизимни
жорий
этиш
2
• коррупцияга
қарши
курашиш
тизимини
жорий
этиш
ва
ривожлантириш
• коррупциявий
ҳолатларни
барвақт
аниқлаш
ҳамда
уларнинг
сабаб
ва
шарт
-
шароитларини
бартараф
этиш
3
• коррупциявий
хатти
-
ҳаракатлар
содир
этилишининг
олдини
олиш
• ташкилот
тизими
ходимларида
коррупцияга
нисбатан
муросасиз
муносабатни
шакллантириш
мақсадида
уларнинг
ҳуқуқий
онги
ва
маданиятини
ошириш
199
Хавф-хатарни
баҳолаш
Коррупциявий хавф-
хатарларни баҳолаш
– ташкилот томонидан
амалга ошириладиган
функцияларни таҳлил
қилиш, уларнинг
коррупциявий хавф-
хатарга мойиллик
даражасини аниқлаш,
шунингдек функциялар
доирасида амалга
ошириладиган тегишли
тартиб-таомиллар учун
ўзига хос ва қолдиқ
коррупциявий хавф-
хатарларни баҳолаш
фаолияти.
Қабул қилинадиган
хавф даражасини
белгилаш.
Фаолиятни
назорат қилиш
Мақсадларга эришиш
даражасини тушуниш
ва хавф-хатарларни
минималлаштиришни
имконини берадиган
сиёсат ва тартибларни
белгилаш.
Коррупцияга
қарши тартиб
ва таомилларга,
қоидаларига риоя
этилиш ҳолатини
ўрганиш.
Ахборот ва
коммуникация
Ташкилот ичидаги
ўзаро алоқалар
даражаси ва
маълумотлар алмашиш
даражасини
аниқлаш.
Бу ички назоратнинг
ишлашини ва
белгиланган
мақсадларга эришиш
имкониятини
таъминлайди.
Мониторинг
“Комплаенс-
назорат” тизимининг
самарадорлигини
аниқлаш.
“Комплаенс-назорат”
тизимининг доимий
мониторингини
юритиб бориш.
200
11.2. Коррупцияга қарши “комплаенс-назорат” тизими
моделлари
Коррупцияга қарши “комплаенс-назорат” тизимини ўзида жорий
этган хорижий давлатлар (АҚШ, Буюк Британия, Хитой, Словения мисо-
лида) тажрибаси ва халқаро компаниялар амалиёти асосида “компла
-
енс-назорат” хизматини 3 хил модель бўйича ажратиш мумкин:
“Ихтисослашган коррупцияга қарши “комплаенс-назорат” хизмати
модели”да коррупцияга қарши “комплаенс-назорат” хизматининг асосий
вазифаси компаниянинг фаолияти ва коррупцияга қарши курашиш сиё
-
сатини хорижий давлатлар ва ташқи бозор қонунларига мувофиқ таш
-
кил этиш ҳамда компания ёки ташкилотнинг халқаро доирадаги имижи
-
ни оширишга қаратилган бўлади;
“Мослашган коррупцияга қарши “комплаенс-назорат” хизмати
модели”да, асосан, компания ва ташкилотнинг ички тизимида корруп-
цияга қарши курашиш сиёсати амалга оширилади ва мунтазам равишда,
фаолиятни турли коррупцияга оид ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш
ҳамда хавф-хатарларни ўз вақтида аниқлаш каби ички профилактик
чораларни татбиқ этишга қаратилган бўлади;
“Аралаш коррупцияга қарши “комплаенс-назорат” хизмати модели”-
нинг вазифаси компания ва ташкилотнинг миллий ва халқаро доирадаги
нуфузини сақлаш, коррупция ҳолатлари содир этилишига қарши кура
-
шиш ва бу борадаги фаолиятни миллий қонунчилик ҳамда ўрнатилган
қоидаларга мувофиқ ташкил этишдан иборат.
Айтиш лозимки, мазкур моделларнинг ўзаро фарқли жиҳати унинг
компания ёки ташкилотдаги асосий вазифаси ва жорий этиш тартиби
билан боғлиқдир.
Биринчи моделда “комплаенс-назорат” хизмати компания ёки
ташкилотнинг коррупцияга қарши фаолияти ва умумий сиёсати сиё
-
сати ушбу соҳадаги халқаро тавясилар, стандартлар ва ташқи бозор
қонунларига мувофиқ ташкил этилади ҳамда компания ёки ташкилот
-
нинг айнан халқаро доирадаги имижини оширишга хизмат қилади.
Бундан фарқли равишда, иккинчи, яъни мослашган моделда эса,
компания ва ташкилотда мазкур тизимнинг жорий этилиши миллий
қонунчилик меъёрлари ёки ўзи ишлаб чиққан ва коррупцияга қарши
курашишга оид, асосан, ички қоидалар билан тартибга солинади ҳамда
жорий этишнинг минимал талаблари билан чекланади. Ушбу шаклда
ички қонунчилик нормаларида кўзда тутилмаган коррупция хавфларига
201
фаолият мос келадиган қўшимча профилактик қоидаларни жорий этиш
мумкин бўлади.
Учинчи моделда эса, компания ва ташкилотнинг ҳар икки жараёнда,
яъни миллий ва халқаро доирадаги имижини ҳимоя қилиш, оширишга
хизмат қилади, бунда нафақат миллий қонунчилик, халқаро нормалар,
балки хорижий давлатларнинг ушбу соҳадаги қонун ҳужжатларида акс
этган нормаларни ўз фаолиятида жорий этиш мумкин бўлган универсал
(гибрид) тизим ҳисобланади.
Айтиш мумкинки, мазкур модель ўзинининг тажриба самарадорли
-
ги билан ажралиб туради ва асосан, йирик иқтисодий салоҳиятга эга –
АҚШ, Буюк Британия, Германия, Хитой каби давлатлар амалиётига тўғри
келади.
Бў ўринда, компания ва такшилот тизимида “комплаенс-назорат” хиз
-
матининг жорий этилиши, тартибга соладиган муносабатлари ҳамда ва
-
зифалари бир-биридан фарқ қилса-да, бироқ ушбу соҳадаги фаолияти
жихатидан умумий характерга эга бўлади.
Жумладан, “комплаенс-назорат” хизматининг умумий, асосий вази
-
фалари: компания ва ташкилотда коррупцияга қарши курашиш бўйича
фаолиятини такомиллаштириш, коррупцияга оид ҳуқуқбузарликларни
профилактика қилиш ва уларга қарши курашиш, коррупцияга қарши
курашиш тизимининг самарали ишлашини таъминлаш ва назорат
қилиш ҳамда коррупцияга қарши курашиш бўйича фаолиятни амалга
оширувчи ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар билан ҳамкорликни
олиб бориш ҳисобланади.
Бу ўринда, соҳани тартибга солишга қаратилган халқаро-ҳуқуқий
ҳужжатларда “комплаенс-назорат” тизимини тартибга солишга қара-
тилган турли хил принциплари келтириб ўтилади, бироқ, асосан,
амалиётда қуйидаги тамойилларга асосан эътибор қаратилади:
шахсий намуна (tone at the top)
– раҳбарият томонидан корруп
-
цияга қарши курашиш соҳасидаги ташаббусларни қўллаб-қувватлаш,
рағбатлантириш ва бунда жамоага шахсан намуна бўлиши;
коррупцияга нисбатан муросасизлик
(zero tolerance to corruption)
–
ходимларда коррупцияга нисбатан “0 (ноль)” даражадаги муросасизлик
маданиятини шакллантириш;
очиқлик ва шаффофлик (openness and transparency)
– фаолиятда
очиқлик ва шаффофликни таъминлаш;
хабар бериш сиёсати
(internal/external whistleblowing policy)
– қонун
бузилиши, манфаатлар тўқнашуви ва коррупцияга оид ҳуқуқбузарликлар
ҳақида хабар бериш тартиби;
202
комплаенс дастури
(compliance program) –
коррупцияга қарши кура
-
шиш сиёсатини қамраб олувчи жараёнлар;
комплаенс ходим
(сompliance officer)
– ташкилотда коррупцияга
қарши курашиш фаолиятини самарали юритиш учун жавобгар шахс;
коррупциявий хавф-хатарларни баҳолаш (сompliance risk assess-
ment)
– фаолиятни турли коррупциявий хавф-хатарлардан ҳимоя қилиш
ва уларни баҳолаб борилишини мониторинг қилиш;
самарадорлик ва малака ошириш
(сompetence and training)
– ходим
-
ларни коррупцияга қарши маданияти ва билимини мунтазам ошириб
бориш мақсадида ўқитиш;
тизимли таҳлил
(monitoring)
– коррупцияга қарши “комплаенс-назо
-
рат” хизматининг самарали фаолият юритиб боришини мунтазам равиш
-
да баҳолаб, мониторинг қилиш;
контрагент
(due diligence)
– учинчи томон шахсларнинг ишончлили
-
гини баҳолаш каби халқаро даржада умумэътироф этилган тамойиллар
ҳисобланади
85
.
Коррупцияга қарши ички назорат тизимининг жорий этилиш
қуйидаги 4 босқичда амалга оширилади:
Do'stlaringiz bilan baham: |
