Курашиш дарслик “Akademiya” Тошкент – 2022

Коррупцияга қарши “комплаенс-назорат” тизими 
– давлат ор-
ганлари ва хўжалик юритувчи субъектлар, банклар ва хусусий сектор 
 фаолиятини коррупцияга қарши курашиш соҳасидаги халқаро стан-
дартлар, қонун ва бошқа меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларга мувофиқ таш-
кил этилишини таъминловчи, коррупция хавф-хатарлари ва манфаат-
лар тўқнашувини ўз вақтида аниқлаш ҳамда уларга чек қўйиш, қонун 
бузилиши ва коррупцияга оид ҳуқуқбузарликлар ҳақида хабар бериш 
каби қатор профилактик чораларни ўзида мужассам этган самарали 
тизим.

---

196
коррупцияга қарши профилактик чоралар жорий этишни заруриятга 
айлан тирди.
Шунингдек, ўтган асрнинг иккинчи ярмидан Volkswagen, Daimler, 
Siemens (Германия) Odenbrecht, Petrobras (Бразилия), Samsung Group, 
Hyundai Motor Co. (Корея Республикаси), BAE Systems (Буюк Британия), 
Baker Hughes Inc, Panalpina World Transport (АҚШ)
82
каби йирик компа
-
ниялар билан боғлиқ низоли вазиятларнинг юзага келиши улар фао-
лиятидаги коррупцияга қарши курашиш механизмларнинг мустаҳкам 
эмаслиги билан асосланади ва бу ўз даврида коррупцияга қарши мавжуд 
тизимни тубдан ислоҳ этишни тақозо қилди.
Бу каби коррупциявий ҳолатларнинг олдини олиш ҳамда компани
-
яларнинг ушбу соҳадаги фаолиятини тартибга солиш зарурияти дунё
-
да илк бор коррупцияга қарши курашишга оид қоидалар ва мажбури
-
ятлар тизимини акс эттирган “комплаенс-назорат” хизматининг пайдо 
бўлишига олиб келди.
Ўз-ўзидан даврий шаклланиш натижасида коррупцияга қарши ку
-
рашишга оид қоидалар йиғиндиси бўлган “комплаенс-назорат” тизими 
босқичма-босқич юридик нормалар билан татибга солина бошлади.
Бунинг натижасида, ушбу тизим дастлаб АҚШ қонунчилигида юридик 
жиҳатдан мустаҳкамланди. Жумладан, АҚШда 1977 йилда “Хорижий кор
-
рупциявий амалиётлар тўғрисидаги Акт” (Foreign Corrupt Practices Act, 
1977); “Сарбейнз-Оксли Акти” (Sarbanes-Oxley Act, 2002), “Додд-Франк 
Акти” (Dodd-Frank Act, 2010) номли қонун ҳужжатлари фикримиз исботи 
бўла олади
83
.
Бу ўринда, “комплаенс-назорат” тизимини тартибга солишга қара-
тилган бу каби қонун ҳужжатларининг қабул қилиниши, фақатгина 
ушбу соҳани юридик жиҳатдан тартибга солмай, балки қонун чилик 
даражасида миллий ва хорижий корхона ва компаниялар учун 
ҳам ўзига хос иқтисодий чекловлар жорий этди. Яъни, булар на
-
тижасида АҚШ бозорида иштирок этувчи ҳар қандай корпорация 
ва компаниялар ўз таркибида “комплаенс-назорат” тизимини жорий 
этиши ва давлат хизматчиларининг Ахлоқ кодексини
 
қабул қилиши