Курашиш дарслик “Akademiya” Тошкент – 2022

Мониторингнинг 4-раундини ўтказишда қуйидаги масалаларга 
алоҳида эътибор қаратилган:
- 
мониторингнинг олдинги босқичидаги асосий тавсияларни амал
-
га ошириш бўйича кўрилган чора-тадбирлар ва муваффақият ёки 
муваффақиятсизликка олиб келган сабабларни чуқур таҳлил қилиш;
- 
коррупцияга қарши кураш сиёсати ва профилактика чора- 
тадбирларининг амалга оширилишини таҳлил қилиш;
- 
амалий ҳаракатлар ва уларнинг оқибатларига алоҳида эътибор 
қаратган ҳолда самарадорликни баҳолаш;
- 
мавжуд ҳолатлар ва статистик маълумотларга асосан коррупция-
га қарши қонунларни қўллаш бўйича аниқ таклифлар ишлаб чиқиш. 
Мониторингнинг бешинчи раунди 2020 йилда бошланган ва 2021–
2022 йилларда ҳам давом этади. 5-раундда мамлакатлар бўйлаб стан
-
дартлаштирилган, изчил ва шаффоф баҳолаш учун асос сифатида қабул 
қилинган 13 та самарадорлик соҳаси ва кўрсаткичлари таҳлил қилинади.

---

261
Юқорида қайд этиб ўтилганидек, фаолият йўналишлари турли маса
-
лаларга қаратилган. Фаолият йўналишларининг асосий хусусиятларини 
таҳлил қилган ҳалда айтиш мумкинки, умумий маънода, Шарқий Европа 
ва Марказий Осиё мамлакатлари дунёдаги коррупциялашган минтақалар 
қаторига киради. Собиқ совет давлатларида коррупция айниқса юқори 
бўлган. Кўпгина сиёсатчилар мазкур минтақаларда коррупция кенг 
тарқалганини қайд этиб, унга қарши курашиш учун ўзларининг хоҳиш-
иродаларини эълон қилдилар. Бироқ, кўпинча, бу декларатив келишув
-
лар, расмий мақомда бўлиб, уларнинг ижросида муаммолар бўлган 
ҳамда натижаларга салбий таъсир кўрсатган.
Истанбул ҳаракатлар режасининг Шарқий Европа ва Марказий 
Осиёда коррупция фаолият йўналишида Шарқий Европа ва Марказий 
Осиё мамлакатлари ҳаётининг барча жабҳаларига коррупция кириб 
борганлиги қайд этилган. У, асосан, фуқаролар, корхоналар ва дав
-
лат бошқаруви органлари, шунингдек, юқори даражадаги амалдорлар 
ва сиё сатчилар ўртасидаги ўзаро муносабатларда кенг тарқалган. Шу 
нуқтаи назардан мазкур ҳаракатлар режаси минтақаларда коррупцияга 
қарши курашишнинг сиёсий асоси бўлиб хизмат қилмоқда.
Коррупцияга қарши сиёсат ва институтлар фаолият йўналишида эса 
қабул қилинган Коррупцияга қарши стратегия муҳим аҳамият касб эта
-
ди. Муаммоларни таҳлил қилиш, вазифаларни белгилаш, асосий ҳаракат 
йўналишларини (масалан, коррупциянинг олдини олиш) белгилаш ҳамда 
уларни амалга ошириш мазкур дастурий ҳужжат асосида амалга оши-
рилади.
Коррупция даражаси юқори бўлган мамлакатларда коррупцияга 
қарши махсус давлат сиёсатининг мавжудлиги муҳим аҳамият касб эта
-
ди. Бу борада давлат сиёсати стратегия ёки дастур кўринишида қабул 
қилиниб, аниқ белгиланган устувор йўналишларни ўз ичига олади. 
Коррупцияга қарши курашишнинг таҳлилий асослари мазкур фаолият 
йўналишида амалга оширилади. Коррупцияга қарши курашиш чорала
-
рида жамоатчиликнинг иштироки, фаолиятга нодавлат нотижорат ташки
-
лотларни кенг жалб этиш масалалари амалга оширилади.
Ҳаракатлар режаси дастурига асосан, стратегияни амалга ошириш: 
раунд, мониторинг, тармоқ ва режалар асосида олиб борилади. Бугун
-
ги кунга қадар Ҳаракатлар режасининг 4-раунд мониторинги якунла
-
ниб, унга асосан ишлаб чиқилган тавсиялар асосида 5-раунд доирасида 
ҳаракатлар амалга оширилмоқда. Стратегия ва ҳаракат режалари аъзо 
давлатларнинг парламенти, президентлари ёки ҳукумат раҳбарлари 
томонидан миллий сиёсат сифатида қабул қилиниши мумкин. Умимий 

---

262
маънода, Истанбул ҳаракатлар режаси доирасидаги ғоялар, тавсиялар 
стратегия асосида амалга оширилади. Улар ҳукумат ва бошқа манфаат
-
дор ташкилотлар томонидан ўз саъй-ҳаракатларини сафарбар қилиш, 
сиёсатни ишлаб чиқиш орқали коррупция омилларини минималлашти
-
ришга қаратилади. 
Коррупцияни жиноийлаштириш, унинг турли кўринишларини жиноят 
қонунида ҳуқуқбузарлик сифатида эътироф этиш, Истанбул ҳаракатлар 
режаси дастури фаолият йўналишининг асосий кретерияси ҳисобланади. 
Шарқий Европа ва Марказий Осиёда Коррупцияга қарши курашиш бўйича 
Истанбул ҳаракатлар режасига аъзо мамлакатлар ўзларининг ҳуқуқий 
нуқтаи назардан, тарихий ривожланиш тажрибасига эга. Ўз ҳуқуқ тизи
-
мида, тегишли қонунларида коррупция ва унинг турли кўринишларини 
жиноят сифатида баҳолаб, жазо механизмларини белгилаган. Ўзининг 
ҳуқуқни муҳофаза қилиш, адлия, суд фаолиятига эга. Лекин айрим дав
-
латларда ҳуқуқий сиёсатни шакллантиришда, жиноят қонунчилигини 
мазмунли ислоҳ қилишда камчиликлар мавжуд. Шу сабабли Ҳаракатлар 
режаси тармоғида турли тавсияларни ишлаб чиқиш, соҳага замонавий 
стандартларни татбиқ этиш фаолиятнинг асосий йўналиши ҳисобланади. 
Бундан ташқари, коррупциянинг олдини олиш чора-тадбирлари масала
-
сига дастурда алоҳида ўрин ажратилган.