Курашиш дарслик “Akademiya” Тошкент – 2022

XIV БОБ. ИҚТИСОДИЙ ҲАМКОРЛИК ВА РИВОЖЛАНИШ 
ТАШКИЛОТИНИНГ ИСТАНБУЛ ҲАРАКАТЛАР РЕЖАСИ
14.1. Иқтисодий ҳамкорлик ва ривожланиш ташкилотининг 
Истанбул ҳаракатлар режаси мазмуни ҳамда вазифалари
Коррупция давлат ва жамият тараққиёти учун жиддий хавф-
хатарлардан бири ҳисобланади. Бугунги даврда ҳеч бир давлат кор
-
рупциядан холи эмас. БМТ Тараққиёт дастурида жаҳон иқтисодиёти ай
-
нан коррупция ҳолатлари туфайли йилига 2,6 триллион АҚШ доллари 
миқдорида маблағ йўқотаётганини, жамият тараққиётининг энг хавфли 
кушандасига айланган бу иллатга қарши фақат биргаликда кураш олиб 
боришгина кутилган самарани бериши таъкидланган.
Шубҳасиз, давлат хизматчилари томонидан порахўрлик, мансаб 
мавқеини суиистеъмол қилиш билан боғлиқ жиноятлар содир этилиши 
давлат ҳокимиятининг обрўсизланишига, давлатнинг сиёсий, иқтисодий, 
ҳуқуқий тизимига путур етишига, натижада, амалдаги ҳокимиятга нис
-
батан норозиликка сабаб бўлади. Бошқача айтганда, муайян давлатда 
коррупциянинг ривожланиши ўша давлатнинг иқтисодий-маънавий 
таназзулига, халқаро майдонда обрў-эътиборининг сусайишига олиб 
келади.
Жаҳон ҳамжамиятида турли тараққиёт дастурлари бўйича ҳамкорлик 
асосида қатор халқаро ташкилотлар фаолияти йўлга қўйилган. Шулар
-
дан бири бўлган Иқтисодий Ҳамкорлик ва Тараққиёт Ташкилоти – Ев
-
ропадаги давлатлар бирлашмаси халқаро ташкилот ҳисобланиб, дав
-
лат ва жамият ҳаётининг турли соҳалари, хусусан, иқтисод, молия, дав
-
лат бошқаруви, сиёсий институтлар, ижтимоий ривожланиш ва бошқа 
соҳалар бўйича ҳамкорлик асосида тарққиётни мақсад қилган. Мазкур 
халқаро ташкилот 1948 йилда АҚШ ташаббуси билан Европани тиклаш 
бўйича Америка иқтисодий ва молиявий ёрдамини (Маршалл режаси) 
оқилона ишлатиш ва шу ёрдамни оладиган Европа мамлакатлари билан 
ҳамкорлик қилиш мақсадларида тузилган. Европа иқтисодий ҳамкорлик 
ташкилоти мазкур вазифаларни амалга ошириш нуқтаи назаридан во
-
рис сифатида фаолият бошлаган. Бу ташкилотни тузиш тўғрисида Кон
-
венция 1960 йилнинг 14 декабрида Парижда имзоланиб, 1961 йилнинг 
1 октябридан кучга кирган. Ташкилотнинг доимий вакиллари сифатида: 
Австралия, Австрия, АҚШ, Бельгия, Буюк Британия, Нидерландия, Греция, 

---

257
ГФР, Дания, Ирландия, Исландия, Испания, Италия, Канада, Люксембург, 
Норвегия, Португалия, Туркия, Франция, Финляндия, Швейцария, Швеция, 
Япония, Янги Зеландия каби давлатларни кўрсатиш мумкин. 
Расмий жиҳатдан ташкилот шартномани имзолаган мамлакат
-
ларда иқтисодий ўсишни таъминлаш, иқтисодиётни юксалтириш 
ва аҳоли турмуш даражасини яхшилаш, молиявий барқарорликни 
сақлашни назарда тутади. Ташкилотга аъзо давлатлар ривожланаётган 
мамлакатларга ёрдам кўрсатиш, давлатлар минтақасида аъзо давлат
-
лар сиёсатини мувофиқлаштириш йўли билан иқтисодий ва ижтимоий 
барқарорликни таъминлашга ҳисса қўшадилар. Ташкилот фаолиятига 
ташкилотда қатнашувчи мамлакатларнинг вакилларидан иборат Кен
-
гаш рахбарлик қилади. Ташкилот идораси Франция пойтахти – Париж 
шаҳрида жойлашган.
Юқрида айтиб ўтганимиздек, ташкилот турли тармоқларда фаолият 
юритади. Айнан улардан бири сифатида Истанбул ҳаракатлар режасини 
кўрсатиш мумкин. Коррупцияга қарши курашиш тармоғига қаратилган 
мазкур ҳаракатлар режаси саккизта иштирокчи давлат ўртасида ўзаро 
баҳолаш ва мониторинг дастурини ўз ичига олади. 
Арманистон, Озарбайжон, Грузия, Россия, Тожикистон ва Украина 
2003 йил сентябрда Истанбулда ташаббусга қўшилган. Кейинчалик унга 
Қирғизистон (2003), Қозоғистон (2004), Ўзбекистон (2010) ва Мўғулистон 
(2014) давлатлари қўшилган.
Ўзбекистон Республикаси Коррупцияга қарши курашиш бўйича Ис
-
танбул ҳаракатлар режасига 2010 йил март ойида қўшилган. Унинг 
мақсади – бўлиб мамлакатларга коррупцияга қарши курашиш бўйича 
миллий қонунчиликни ва институтларни бу соҳадаги халқаро стандарт
-
ларга мувофиқлаштиришда кўмаклашиш ҳисобланади.
Истанбул ҳаракатлар режаси доирасида нафақат коррупцияга 
қарши курашиш ва жавобгарликка тортиш, балки ижтимоий-иқтисодий 
ривожланиш соҳасига оид барча масалалар (давлат харидлари, маъму
-
рий тартиб-таомиллар, ички аудит, ижтимоий сўровлар, ҳуқуқий онг ва 
маданиятни ривожлантириш, шаффофлик, ахборотга эга бўлиш, маълум 
соҳаларда коррупцияга қарши курашиш, давлат ва фуқаролик жамияти 
институтлари ўртасидаги муносабатлар ва бошқа)ни қўриб чиқади.
Истанбул ҳаракатлар режасига аъзо миллий ҳукуматлар, фуқаролик 
жамияти институтлари, халқаро ташкилотлар ва донор агентликлар 
томонидан 1998 йил октябрь ойида “Ўтиш даври иқтисодиётида кор
-
рупцияга қарши кураш” мавзусида семинар ташкил этилган (Истанбул, 
Туркия). Мазкур семинарда ЕҲХТ ва УСАИД томонидан қабул қилинган 

---

258