Курашиш дарслик “Akademiya” Тошкент – 2022

15.3. Коррупцияга карши курашишнинг
ижтимоий-психологик йўналишлари
Коррупция муаммоси ҳозирги кунда нафақат мамлакатимизда, 
балки хорижда ҳам сиёсатчилар, иқтисодчилар, турли илмий фанлар, 
қонунчилик ҳокимияти, шунингдек, турли ижтимоий институтларнинг 
эътиборини ўзига жалб этмоқда. 
Ҳозиргача коррупция муаммоси ҳуқуқий, иқтисодий ёки ижтимоий 
муаммо сифатида кўриб чиқилган. Адабиётларда коррупция психологик 
назарий-услубий асослардан келиб чиқиб тадқиқ қилинган айрим ман
-
балар мавжуд, бу эса ушбу ҳодисанинг тизимли характерига зиддир.
Коррупцияга қарши фаолиятнинг энг муҳим таркибий қисми –
коррупциянинг олдини олишдир. “Коррупциянинг олдини олиш, одатда, 
давлат ҳокимияти ва бошқаруви, муниципал органлар ва жамоат 
ташкилотларининг коррупцияни келтириб чиқарадиган ҳамда унинг 
ривожланишига олиб келадиган сабаб ва шароитларни бартараф қилиш 

---

279
(зарарсизлантириш, нейтраллаштирш) бўйича мақсадли фаолияти 
сифатида тушунилади” 
120
.
Коррупция тарқалишининг олдини олиш бўйича профилактик 
чора- тадбирларни амалга ошириш унинг сабабларини аниқлаш ва 
бартараф этиш билан боғлиқ бўлиб, фақат коррупцияга қарши қонун-
чиликни такомиллаштириш билан чекланмайди. Илмий ва амалий 
тадқиқотларнинг асосий вазифаси коррупциянинг олдини олиш ва унга 
қарши курашишнинг ижтимоий-психологик омилларини очиб беришдан 
иборат.
Ёшларнинг иқтисодий-ҳуқуқий онгини шакллантириш коррупцияга 
қарши курашнинг яна бир ижтимоий-психологик йўналишидир. Шахс-
нинг иқтисодий-ҳуқуқий онги кундалик онг даражасида ривожланади, 
норасмий равишда орттирилган характерга эга бўлиб, ҳуқуқий норма
-
лар, ижтимоий стереотиплар, кўрсатмалар ва қадриятлар тизимини ўз 
ичига олади. Иқтисодий ва ҳуқуқий тасаввурлар асосида ёшларнинг 
ўзларига ва жамиятга бўлган муносабатлари шаклланади, улар ўз кечин
-
маларининг моҳиятини, идрокнинг ўзига хос хусусиятларини, ташқи таъ
-
сирларга хулқ-атвор реакцияларини, воқеликка бўлган субъектив тарзда 
баҳоланадиган ва онгли равишда танланган муносабатлар тизимининг 
сифатини белгилайди.
Етарли даражада шаклланган иқтисодий ва ҳуқуқий билимлар 
мажмуаси туфайли ёшлар, кўпинча, иқтисодий ва ҳуқуқий ижтимоий
-
лашувнинг деструктив таркибий қисми бўлиб хизмат қиладиган кор
-
рупция ва коррупция билан боғлиқ воқеа-ҳодисаларни нотўғри талқин 
қилишади. Иқтисодий-ҳуқуқий тасаввурлар аввалги тажриба асосида 
ҳам ҳозирги замонни ўтмиш билан ҳиссий жиҳатдан боғлайдиган, ҳам 
маҳсулдор тасаввур шароитида, ўтмиш ва ҳозирги замонни келажак 
120
Противодействие коррупции. // Учебное пособие / составители: А.М. Меж
-
ведилов, Л.Т. Бакулина, И.О. Антонов, М.В. Талан, Ю.В. Виноградова, А.Д. Гильфано
-
ва. – Казань: Изд-во Казан. ун-та, 2016. – 67 с.
Коррупцияга қарши курашда коррупцияга қарши йўналтирилган 
қонунларнинг психологик мониторинг, мансабдор шахсларнинг 
 психологик хусусиятларини диагностика қилиш, махсус психологик 
усулларни қўллаш психологлар иштирокининг муҳим йўналиши бўлиб 
хизмат қилади.

---

280
билан боғлайдиган ҳолда шаклланади, бу шахснинг ички уюшганлиги, 
хулқ-атвори ва фаолиятини тартибга солишга имкон беради. Бу жами
-
ят ривожланишининг бозор шароитларига мос келадиган ёшларнинг 
иқтисодий ва ҳуқуқий билимлари, тасаввурлари ва муносабатларини 
шакллантириш уларнинг иқтисодий-ҳуқуқий онгини оптималлаштириш
-
га ёрдам беради ва коррупцияга психологик-педагогик қарши кураш
-
нинг стратегик йўналиши сифатида юзага чиқиши мумкин.