Kundalik Quod sentimus loquamur, quod loquimur sentiamus! Vecordia Arxivdan r-vishn2

VEcordia ekstrakti R-VISHN2
15
L. Vishnyatskiy. "Labirintda"
So'nggi o'n yilliklarda toshbo'ron holatida yaxshi saqlanib qolgan ba'zi
dengiz mikroorganizmlari (foraminiferalar deb ataladigan) chig'anoqlarining
kimyoviy tarkibini tahlil qilishga asoslangan usul paleogeografik
rekonstruktsiya qilish uchun ayniqsa muhimdir. Yuz minglab yillar davomida
to'planib qolgan tub cho'kindilarning ustunlarini olish uchun chuqur suvda
burg'ulash ishlari olib boriladi, so'ngra turli qatlamlardan foraminiferadagi

---

barqaror (ya'ni, radioaktiv bo'lmagan) kislorod izotoplari O va O
kontsentratsiyasining nisbati taqqoslanadi . Ushbu izotoplarning birinchisi
ikkinchisiga qaraganda og'irroq bo'lganligi va uni o'z ichiga olgan suv
molekulalari sekinroq bug'lanib ketayotgani sababli, uning chig'anoqlar
qurilishidagi roli (yoki chig'anoqlar tarkibidagi nisbat) sovuq va iliq davrlarda
bir xil bo'lmagan. Bug'langan namlikning ulkan massalari dunyo okeaniga
qaytib kelmasdan, o'zlarini muzliklarda "qulflangan" deb topgan muzliklar
paytida dengiz suvida O kontsentratsiyasi oshdi, muzlararo davrlarda esa
pasayib ketdi. Shunday qilib, O va O nisbati kontsentratsiyasini o'zgartirib,
uzoq vaqt davomida harorat o'zgarishlarining umumiy yo'nalishini kuzatib
borish, shuningdek, muz qatlamlarining hajmini ma'lum darajada
yaqinlashtirib hisoblash mumkin.
Mavjud dalillar, senozoy erasi boshlanganidan beri Yerning iqlimi asta-
sekin sovuqroq va quruqroq bo'lib qolganligini qat'iyan tasdiqlaydi. Ushbu
tendentsiya miosen davrida, ayniqsa, bo'r davrida hukmron bo'lgan iliq
biosferadan (mezozoy erasining oxiri) sovuqqa o'tish tugagandan so'ng
sezilarli bo'ldi. O'sha paytdan boshlab qutb mintaqalarida paydo bo'lgan
kuchli muzliklarning mavjudligi sayyoramizning iqlimiga katta ta'sir o'tkaza
boshladi. To'g'ri, sovutish va quritish jarayoni uzluksiz bo'lmagan va sovuq
davrlar isinish bilan almashtirilgan, ammo umuman olganda, harorat
kislorod-izotop egri chizig'idan ko'rinib turibdiki , haroratning har bir keyingi
pasayishi oldingisiga qaraganda ancha muhim bo'lgan (8-rasm). Sovuq
davrlarda juda katta miqdordagi namlik atmosferani muzliklarga tashlab
qo'yganligi sababli, qoida tariqasida Erning iqlimi umuman va past
kengliklarda, xususan, bu vaqtda quruqroq bo'ldi. Shimolda muzliklar eriy
boshlaganda, janubda namlanish yuz berdi. Tabiiyki, iqlim o'zgarishi turli
mintaqalardagi flora va fauna tarkibi tabiatida aks etdi va ko'pincha turli xil
o'simlik va hayvon guruhlari evolyutsiyasi jarayoniga katta ta'sir ko'rsatdi.
Inson ajdodlari bu borada istisno emas edi: ularning evolyutsion tarixida,
kech senozoyning iqlimiy voqealari juda muhim rol o'ynadi.
Miosen va Pliyotsen
davrida (23 - 1,7 million yil
oldin) Afrikada iqlimning
sovishi va qurishi (qurishi)
tufayli 
tropik 
o'rmonlar
egallagan 
joylar
(gominoidlar yashagan,
va keyin erta hominidlar),
asta-sekin 
kamayib,
hukmron bo'lgan ilgari yopiq
landshaftlar (o'rmon) ochiq
(savanna) yoki mozaikaga
almashtirildi. Harorat va
namlikning 
mavsumiy
tebranishlari, 
umuman
atrof-muhitning
o'zgaruvchanligi 
va
beqarorligi 
tobora
keskinlashib 
bordi.
O'simliklar 
tabiatining
o'zgarishiga boshqa omillar
bilan 
bir 
qatorda
atmosferada 
karbonat
angidrid 
miqdorining
pasayishi 
katta 
ta'sir
ko'rsatgani aniqlandi.
past kengliklarda joylashgan shar, va