Kti rahbari: M. Isxakova

2.1 Maktabgacha yoshdagi bolalarni oila va jamiyat birlashmalari bilan hamkorlikda o‘qitish usullari
Ilk qadam” maktabgacha ta’lim tashkilotlarining davlat o‘quv dasturining majbu-riy qismi oilani ta’lim va tarbiyaga jalb qilishdir. Ba’zida pedagoglar, shunchaki ota-onalarni yig‘ilishlarga, tadbirlarga va tantanalarga taklif qilish bilan oi-lalar ishtiroki ta’minlangan deb o‘ylashadi. Biroq oila va jamoatchilik ishtiroki shunchaki maktabgacha faoliyatda qatnashishdan ko‘proq narsani anglatadi. Bu hissiy va jismoniy faollikning yuqori darajasini va maktabgacha yoshdagi tashkilotda ish-tirok etish uchun keng imkoniyatlarni tanlashni nazarda tutadi. Oila jamiyatning ki-chik bo‘g‘inidir. SHuning uchun ham “Oila va jamoatchilik ishtiroki” atamasi ota-ona-lar ishtirokidan ham kengroqdir, chunki u boshqa oila a’zolari va jamoatchilik a’zolarining ahamiyatini tan oladi.
So‘nggi 25 yil ichida olib borilgan tadqiqotlar bolalarning ta’lim olishida oila va jamoatchilikning ahamiyati yuqori ekanligi, shuningdek, maktabgacha yoshdagi davr ularni ta’limga jalb qilish uchun juda samarali vaqt ekanligidan dalolat bera-di. Ushbu yutuqlar quyidagilarda namoyon bo‘ladi: rivojlanish va o‘quv natijalarini yaxshilash; bolalarni MTT bilan qamrab olinish darajasini oshirish; hissiy faro-vonlik; o‘z oilasi va yashaydigan jamiyat yutuqlaridan katta g‘urur tuyg‘usi.
Oilaviy yutuqlar bolaning rivojlanishi, qiziqishlari, kuchli tomonlarini va ehtiyojlari haqida ko‘proq bilib olishni ta’minlaydi. SHuningdek, ular uyda o‘z far-zandlariga qanday yordam berish bo‘yicha ma’lumotga va bolaning ta’lim olishida yordam berish qobiliyatiga ega bo‘ladilar. Ular pedagoglarga nisbatan ijobiy muno-sabatda bo‘lib, maktabgacha tarbiya tashkilotlari tarbiyachilari, so‘ngra farzandlari qatnashadigan maktab o‘qituvchilarini qo‘llab-quvvatlashga intilishadi. Har bir barkamol ta’lim-tarbiya egasi bo‘lib etishgan bola jamiyatning ulkan yutug‘idir. Jamoa a’zolari uchun ushbu yutuqlar bola kelajakda jamiyatning rivoj-lanishi va ijtimoiy birligini shakllantirishga hissa qo‘shishi mumkinligini an-glatadi. Biz pedagoglar o‘zimiz guruhlarimizda ta’lim-tarbiya berayotgan bolalar haqida to‘liq ma’lumot olishdan ko‘proq foyda olamiz, ishimizda ko‘proq qo‘llab-quvvatlanamiz va o‘z guruhlarimizdagi bolalar uchun ko‘proq narsalarni taqdim qilish imkoniga ega bo‘lamiz.
Biz oilalar bilan birgalikda o‘zimizning ishtirokimizning ahamiyatini yodda tuti-shimiz kerak. Oila va jamoatchilik ishtirokini hammaga mazmunli qilish uchun barcha sa’y-harakatlarni amalga oshirishimiz kerak.Oila bilan o‘zaro munosabat shakllari Ota-onalar va maktabgacha ta’lim tashkilotlarining o‘zaro hamkorligi kamdan-kam hollarda darhol yuzaga keladi. Bu sabr-toqatni, tanlangan maqsadga qat’iy rioya qilishni va ota-onalar bilan hamkorlik qilishning yangi usullarini doimiy ra-vishda izlashni talab qiladigan uzoq jarayon, uzoq davom etadigan mashaqqatli mehnatdir.
Ota-onalar va tarbiyachilarning o‘zaro hamkorligi va bir-biri bilan ma’lumot al-mashish uchun imkoniyat yaratadigan faoliyatning turli shakllari va usullari mavjud:

● umumiy va guruh ota-onalar yig‘ilishlari;

● ota-onalar ishtirokidagi mashg‘ulotlar; tashrif kunlari;
● ota-onalar qo‘mitasi bilan ishlash;
● mavzularni rivojlantirish muhitini birgalikda yaratish;
● fotoko‘rgazmalarni birgalikda yaratish;
● ochiq eshik kunlari;
● seminarlar;
● amaliy mashg‘ulotlar;
● birgalikdagi ekskursiyalar;
● ta’tilga tayyorgarlik ko‘rish va uni o‘tkazishda ota-onalarning ishtiroki;
● mashg‘ulotlar;
● ota-onalar bilan o‘tkazilgan bolalar asarlarining ko‘rgazmalari;
● konferensiyalar;
● davra suhbatlari va boshqalar.
Oila bilan ishlashning turli shakllaridan foydalanish ota-onalarning maktabgacha tarbiya tashkilotiga joylashishi va ishonchini uyg‘otishga imkon beradi.
MTT mutaxassislari oila bilan an’anaviy o‘zaro munosabatlarning pedagogik im-koniyatlaridan to‘liq foydalanishga harakat qilmoqdalar va ota-onalar va umuman mahalliy jamoatchilik bilan hamkorlikning yangi shakllarini izlamoqdalar.
Pedagog bu yoki boshqa ish turini rejalashtirayotganda har doim zamonaviy ota-ona-lar, shuningdek, doimiy izlanish, o‘z-o‘zini rivojlantirish va hamkorlikka tayyor bo‘lgan zamonaviy odamlar haqidagi fikrlardan kelib chiqishi kerak. SHuni hisobga olib, o‘zaro ta’sir shakllariga quyidagi talablarni tanlashingiz mumkin:
● o‘ziga xoslik;
● talab;
● interaktivlik.
Bilim, ko’nikma va malakalarni doimo yangilab turish, qo’shimcha manbalami egallash zaruriyati quyidagi holatlar bilan izohlanadi:
• katta odam hayotida turli muammolaming yuzaga kelishi, ularni hal etish uchun qo’shimcha bilim va tajribalami egallash zaruriyati;
• har qanday yoshdagi kishilarda axborotga bo’lgan ehtiyojining mavjudligi;
• kishidata’lim olishga bo’lgan mayl-ishtiyoqning so’nmaganligi;
• kishining o’z hayoti va faoliyati davomida tajriba to’plab borishi;
Kattalarga ta’lim berishning o’ziga hos jihatlarini ko’zda tutgan holda, zamonaviy kishiga kim, qachon, qaerda va qanday ta’lim berishini oydinlashtirib olish lozimdir.
MTT va oilaning hamkorlikdagi ish tizimining muhim bo‘g‘ini ota-onalarning mak-tabgacha tarbiya tashkilotlari ishida bevosita ishtirok etishidir: “Onam bilan ovqat tayyorlayman”, “Onalar kuni”, “YAngi yil yaqinlashmoqda”, “Bizning o‘g‘il bolalar eng kuchlisi”, “Sumalakni birgalikda pishiramiz”, “Ko‘katlar bilan ovqatlanish – vita-minlar ombori” va boshqa bayram tadbirlariga tayyorgarlik ko‘rish va ishtirok etish.
Ota-onalar “Bolalar va kattalar uchun kuzgi o‘yinlar” mavzusi orqali nafaqat qiziqarli, balki mazmunli bo‘lishi uchun toza havoda o‘yinlarni qanday tashkil qilish kerakligini bilib olishlari mumkin. “Sandiqchadagi o‘yinlar” bo‘limida ota-onalarfarzandlari bilan o‘zlariga qulay vaqtda va sharoitda o‘ynashlari uchun juda ham qiziqarli va eng asosiysi foydali bo‘lgan hamda bolalarning mayda motorikasini rivojlantiradigan o‘yinlar bilan tanishishlari mumkin.
Maktabgacha ta’lim tizimida jamoat va oilaviy ta’limning hamkorligini ta’min-lash shakllaridan biri – bu ota-onalar uchun axborot nashrlarini yaratishdir. “Ilk qadam” davlat o‘quv dasturida ko‘rsatilgan yillik tematik rejaning haftalik mav-zular bo‘yicha tavsiyalarida, ayniqsa, hayot faoliyati xavfsizligi asosining “Uyda-gi bola”, “Hasharotlar chaqishi haqida nimalarni bilishingiz kerak” kabi bukletlari ommabop hisoblanadi. “Eslatmalarsiz va mamnuniyat bilan”, “Biz bolani muloqotga o‘rgatamiz” jurnallarining nashr etilishi ota-onalarga bolaning ish odatini shak-llantirish bo‘yicha zarur ma’lumotlarni olishga, bolalarning uy vazifalari ti-zimini yaratish bo‘yicha amaliy maslahatlarni olishga yordam beradi; ota-onalarga farzandlarini tengdoshlari dunyosini tushunishiga yordam berish uchun imkoniyat yara-tadi.
Hozirgi kunda ota-onalar bilan ishlashning turli xil shakllarini o‘tkazish bo‘yicha tajribalar to‘plangan. Xususan, T.V. Krotovaquyidagi tasnifni taklif qiladi.
● axborot-tahliliy(anketalar, so‘rovnomalar, “pochta qutisi”).
● bo‘sh vaqt(birgalikda dam olish, ta’til, ko‘rgazmalar, tanlovlar, ekskur-siyalarda qatnashish).
● kognitiv(mahorat darslari, ota-onalar klubi, pedagogik zal, ota onalar uchrashuvlari).
● vizual ma’lumotlar (ochiq eshiklar kuni, ota-onalar burchagi, foto-ko‘rgazmalar, xayrli ishlar qutisi).
O‘zaro hamkorlikning bu shakllari ota-onalar-ning qiziqishlarini, ehtiyojlarini aniqlashga, pedagoglar, ota-onalar va bolalar orasidagi emotsional aloqalarni o‘rnatishga yo‘naltirilgan. Anketalardan maktab-gacha yoshdagi bolalarning o‘ziga xosliklarini, bola nimani yaxshi ko‘radi-yu, nima-ni yoqtirmasligini, uning qiziqishlarini, bolani qanday chaqirishni bilib olamiz. Ularga shuningdek, so‘rovnoma, testlar, intervyu olish, kuzatish, “Pochta qutisi”, ax-borot savatlari kiritilib, ularga ota-onalar o‘zlarini qiziqtiradigan savollarni joylashtirishlari mumkin.
Ota-onalar bilan muloqotni tashkil etishdagi axborotli-tahliliy shakllarning aso-siy vazifasi bo‘lib har bir tarbiyalanuvchining oilasi, uning ota-onasining umum-madaniy darajasi, ularda zaruriy pedagogik bilimlarning mavjudligi, oilada bo-laga bo‘lgan munosabat, oilaning ehtiyojlari, qiziqishlari, ota-onalarning psixolo-gik-pedagogik axborotlarga talabi haqidagi ma’lumotlarni to‘plash, qayta ishlash va ulardan foydalanish sanaladi. Faqat tahliliy asoslardagina maktabgacha ta’-lim tashkiloti sharoitlarida bolaga individual, shaxsiy-yo‘naltirilgan yondashuv-ni amalga oshirish, bolalar bilan tarbiyaviy-ta’limiy ishlarning samaradorligi-ni oshirish va ularning ota-onalari bilan savodli muloqotni tuzish mumkin bo‘ladi.
Oila a’zolarining qiziqishlarini o‘rganish: bizga oila a’zolarining shaxsiy qiziqishlari nimalardan iboratligi, ular qanday iqtidorga egaligini, shuningdek, ulardagi mavjud vaqt va materiallar nuqtai nazaridan mavjud resurslarni bi-lishi zarurdir. Oilalarni ongli ravishda jalb etish uchun vaqt, oila a’zolarining qiziqishlarini, ko‘nikmalarini va cheklovlarini rejalashtirish hamda bilish talab etiladi.
Buni aniqlashning usullaridan biri bo‘lib shu hisoblanadiki, bunda bolamaktabgacha ta’lim tashkilotiga kelguniga qadar eng birinchi ota-onalar yig‘ilishida yoki bolaning uyidagi birinchi uchrashuvda tasavvur qilish mumkin bo‘lgan hamda tu-shuntiriladigan ishtirok etish usullarining nazorat ro‘yxatini ishlab chiqish lozim bo‘ladi (3-ilovadagi “Oilaning qiziqishlarini o‘rganish” shakliga qarang).

Pedagoglar va oilalar birgalikda o‘ylaydilar va refleksiya qiladilar:mu-taxassislar, shuningdek, oilalarning jalb qilinishi o‘z ichiga oilalarga maktabgacha ta’lim tashkilotidagi kun tartibi, o‘quv mashg‘ulotlari yoki o‘yin bolalarning o‘sishiga va rivojlanishiga qanday yordam berishi to‘g‘risidagi turli amaliyotlar haqida ref-leksiya qilishlari uchun vaqt va vositalarni taqdim etish kerakligini yodda tutish-ni maslahat beradilar. Mana shunday hamkorlikdagi faoliyat oilalar va pedago-glar biz maktabgacha ta’lim tashkilotida nimalar bilan shug‘ullanayotganimizni anglab etishga intilayotganda tavsiya etiladi. Masalan, oilalar MTTdagi kutubxo-na va bolalar o‘yin maydonchasining joylashgani o‘rnini ko‘zdan kechirib chiqishga jalb etilishlari mumkin. Bunda mazkur joylarda bola yashaydigan o‘z uyi bilan umumiy bo‘lgan biron narsaning mavjud yoki mavjud emasligi, kiyimni qayta kiyish uchun va jamoatchilikda kiyiladigan narsalarga mos keladimi-yo‘qmi, jamoatchilik-da odamlar qanday yashayotganliklarini bildiruvchi rasmli kitoblar ko‘rsatilish-ko‘rsatilmasligi, kun tartibi nuqtai nazaridan barcha bolalar uyqudan oldin kiyim almashtiradilarmi-yo‘qmi, o‘qitish nuqtai nazaridan bolalarning o‘z jamoatchilikla-ridagi turmush bilan qaysi mavzular eng jips bog‘langanligi kabi masalalar ko‘rib chiqiladi.

Dam olish shakllari. Tashkil etishning dam olish shakllari – bu birgalikda dam olish, bayramlar, ko‘rgazmalar kabilardan iboratdir. Ular iliq noformal, ishon-chli munosabatlarni, pedagoglar va ota-onalar, ota-onalar va bolalar orasidagi emotsional aloqalarni o‘rnatishga mo‘ljallangan bo‘ladi. Bunda ota-onalar muloqot uchun ancha ochiq bo‘ladilar.
Tashkil etishning dam olish shakllari – eng qiziqarli, talab kuchli va shu bilan bir-ga, eng murakkab shakllardir. Bu shu bilan tushuntiriladiki, istalgan hamkorlikdagi tadbir ota-onalarga o‘z farzandini ichki tomondan, boshqa bolalar bilan o‘zaro aloqadorlikda ko‘rishga imkon beradi, umuman, bu ota-onalar bilan o‘zaro aloqa qilish tajribasini orttirishga yordamlashadi. Bayramlarni ota-onalar uchun emas, balki o‘z ijodiy qobiliyatlarini ishga sola bilishlari uchun ota-onalarni jalb etish bilan o‘tkazish lozimdir.
Bayram tadbirlarida ota-onalar bilan uchrashuvlar har doim safarbarlikni kel-tirib chiqaradi, bizning odatdagi kunlarimizni yorqin qiladi, bunda bizning pedagog sifatidagi o‘z-o‘zimizni baholash darajamiz ortadi, ota-onalarda esa hamkorlikda ishlashdan qoniqish hissi paydo bo‘ladi va natijada bolalar bog‘chasining nufuzi ortadi.
Mazkur yo‘nalish bo‘yicha quyidagi faoliyat turlari amalga oshiriladi: Birgalikda dam olish, bayramlar, ko‘rgazmalar nafaqat pedagoglar va ota-ona-lar o‘rtasidagi iliq noformal munosabatlarni o‘rnatishga mo‘ljallangandir. O‘zaro hamkorlikning mana shunday shakli bolalar-ota-onalar munosabatlari-ning mustahkamlanishiga olib keladi. Natijada, bolalarda o‘z yaqinlariga va qarindoshlariga diqqat-e’tibor, Vatanga muhabbat, tabiatga e’tibor kuchayadi.
Mana shunday tadbirlardan bolalar o‘z uylariga tabiat, o‘z xalqining qahramonona o‘tmishi, o‘z xalqining an’analari haqida yangi boyitilgan taassurotlar bilan qaytadi. His-hayajonga to‘lgan bolalar ota-onalari bilan birgalikda zavq bilan rasm chizadilar, tabiiy materiallardan narsalar yasaydilar, hamkorlikdagi ijo-diy ishlar ko‘rgazmasini bezaydilar.
Maktabgacha ta’lim tashkiloti pedagoglari oilada uyda yoki jamoatchilikda foyda-lanish uchun chora-tadbirlar hamda materiallarni taqdim etish bilan ular o‘z far-zandlarini o‘qitib o‘rgatishlari jarayonini yaxshilashlariga yordam bera oladi. Bu tadbirlar o‘z ichiga oila a’zolari bolalar bilan birga o‘tkazishlari mumkin bo‘lgan nutq va savodxonlikni rivojlantirish bo‘yicha mashg‘ulotlarni oladi. Ular shu jum-ladan, birgalikda o‘qish uchun kitoblar, interfaol jurnallar, kulinariya tadbirla-ri yoki tabiat kuzatishlari yoxud parkda hamda bolalar maydonchalarida yasashlari mumkin bo‘lgan har xil narsalardan iborat bo‘lishi mumkin. Agarda bolalar guruhda biron-bir aniq mavzuni o‘rganayotgan bo‘lsalar, ular oila a’zolaridan bu mavzuda intervyu olishlari, birgalikda rasm chizishlari, hikoya tuzishlari va uni birgalik-da yozishlari ham mumkin.

Mustahkamlashda maktabgacha ta'lim tashkilotlari pedagoglari ota-onalarga ularning o‘z farzandlari uchun dastlabki ilk pedagoglar sifatidagi rollarini mustahkamlash maqsadida resurslarni topishga yordam berishlari va tadbirlarda ishtirok etishlariga ko‘maklashadi. Oilaviy yig‘inlar, huquq va imkoniyatlarni kengaytirish dasturlari, noformal uchrashuvlar va oilani qo‘llab-quvvatlash guruhlari – mana shular biz oilalarga axborotlarni bera olishimiz va ular bilan bog‘lana olishimiz mumkin bo‘lgan usullardan ayrimlaridir. Ular shuningdek, oilalarga o‘zaro bir-birlari bilan muloqot qilishlariga ham ko‘maklashadi. Bu chora-tadbirlarning maqsadi oilani to‘g‘rilash emas, balki ularni qo‘llab-quvvatlash va ularga yordam ko‘rsatishdir. MTT oilaga yordam ko‘rsatganida va oila ular o‘z farzandlarini tarbiyalashda murojaat qilishlari mumkin bo‘lgan ko‘plab resurslar mavjudligini tushunganlarida oila o‘z farzandlarining uyda va maktabgacha ta'lim tashkilotida tarbiyalanishning butun davri mobaynida ham ta'lim olishlarini ko‘proq darajadagi ehtimollik bilan davom ettiradilar.