Kristallografiya, kristallokimyo va mineralogiya

Nazorat uchun savollar.

1. Anorganik minerallarining umumiy klassifikatsiyasi.

2. Organik minerallar haqida tushuncha.

3. Sof tug‘ma elementlar va inter metal birikmalar.

4. Karbonatlar, ularning strukturasi va hossalari.

5.Qаysi elеmеntlаr tаbiаtdа minеrаl ko’rinishidа sоf hоldа uchrаydi?

6. Оltingа tа’rif bеring.

7. Plаtinаning аsоsiy хоssаlаrini аyting.

8. Оltingugurtning ishlаtilishi.

9. Оlmоsning pаydо bo’lishi vа хоssаlаri.

10. Оlmоsning eng yirik kоnlаri vа uni ishlаtilishi

18-мавзу. Тоғ жинслари. Жинсларнинг генезис бўйича бўлиниши. Магматик, чўкинди ва метаморфик жинслар.

Er po‘sti tog‘ jinslaridan tuzilgan bo‘lib, ularning 95 % magma-tik, 4% metamorfik va 1% cho‘kindi jinslardan iborat. Yer po‘stining mineralogik tarkibi hilma-hil. Geofizik ma’lumotlar asosida yer qobig‘i uch pog‘onaga ajratiladi: yer po‘stining yuqori qavati cho‘kindi va metamorfik jinslardan iborat bo‘lib, ular hilma-hil minerallardan tashkil topgan.

Tog‘ jinslari bir-birlaridan fizik hossalari, rangi, zichligi, mexanik mustaxkamligi, eruvchanligi, g‘ovakligi va boshqa hususiyatlari bilan farqlanadi. Tog‘ jinslari hosil bo‘lishiga qarab uchta guruhga bo‘linadilar:

1. Magmatik jinslar. Magmaning yer po‘stida sovib kristallanish-dan tarkib topadi.

2. Cho‘kindi jinslar - ekzogen (tashqi) jarayonlar natijasida mag-matik va metamorfik jinslarning hossalarini keyinchalik diagenez jarayoni (zichlanish, sementlanish) da tashkil topadi.

3. Metamorfik jinslar - magmatik va cho‘kindi jinslarning turli omillar ta’sirida o‘zgarish natijasida yuzaga keladi.

Ammo bu jinslar yer po‘stida bir hil tarqalmagan. Olimlarning fikri bo‘yicha litosfera 16-20 km chuqurlikda 95% magmatik va metamorfik jinslar bilan band va faqatgina 5% ni cho‘kindi jinslar tashkil etadi. Ammo yer yuzasida cho‘kindi jinslar ko‘p, ya’ni yer yuzasining 75% cho‘kindi jinslar va 25% magmatik va metamorfik jinslar qoplaydi.

Magma (hamir) litoferada ma’lum qonuniyat asosida murakkab fizik-kimyoviy jarayonlar natijasida hosil bo‘lgan olovsimon silikat-li eritma, magma barcha elementlarining har hil miqdoridagi yigindi-si bo‘lib, gaz va qaynoq bug‘larga to‘yingan bo‘ladi. Yer yuzida uchraydigan barcha magmatik jinslar ana shu magmalarning hosilasi hisoblanadi. Magma uchog‘ining chuqurligi - 20-25 km dan (litosferaning yuqorisi) va 100-700 km gacha mantiyaning ustki qismi.

Er po‘sti bir necha tiplarga (geostrukturalarga) bo‘linadi, bulardan ko‘p tarqalganlari va puxta o‘rganilganlari materik yer po‘sti hisoblanadi. Okean osti yer po‘sti haqidagi dalillar ham kengaymoqda. Materiklar yer po‘stining yuqori qismi - kvars, karbonatlar (kalsit va dolomit), qavatli silikatlar (gil minerallari, xlorit, slyudalar) dan tashkil topgan.

Keyingi ikkinchisi granit - gneyslar T. Bart bo‘yicha o‘rtacha miqdordagi magmatik jinslar tarkibiga mos bo‘lib, quyidagi minerallardan tashkil topgan (% hisobida): kaliyli dala shpatlari - 31; plagioklazlar - 29,2; kvars - 12,4; piroksenlar - 12; ma’dan minerallari - 4,1; biotit - 3,8; olivin - 2,6; rogovaya obmanka - 1,7; muskovit - 1,4; apatit- 0,6; xlorit va serpentin - 0,6, nefelin - 0,3; sfen - 0,3 va boshqalar.

Uchinchi - granulit - bazalt qismi tomon temir va magniyli mine-rallar turli, ayniqsa piroksen va amfibollar miqdorining ortib borishini aniqlagan. A.E Ringvud ma’lumotlariga ko‘ra granulit-bazit mineral tarkibi (% his.): rogovaya obmanka - 39; piroksen - 20,5; plagioklaz - 14; kvars-11,9; granit - 9,5 va boshqa minerallar. Yer qobig‘ini pastki qismi bo‘lgan yuqori mantiya asosan o‘ta asos jinslar tarkibiga mos bo‘lib, quyidagi minerallardan iborat (% his.): olivin - 57; piroksen - 29; granit - 14.

Mantiyaning pastki qismlarining mineralogik tarkibi to‘g‘risidagi fikrlar nazariyasiga suyangan holda fikr yuritish mumkin. Ma’lum miqdordagi ma’lumotlarga suyangan holda mineralning fazoviy o‘zgarish oqibatida, balki suyuq holatda, yoki oksid ko‘rinishida bo‘lishi mumkinligini eksperimental natijalari va nazariya yakunlari ushbu holatni taqazo qiladi. Yer qobig‘ini tashkil qiluvchi minerallar konstruksiyasida (tarkibiga, tuzilishiga) ko‘ra to‘rtta guruhga: gomoatom-li, sulfidli, kislorodli va galoidli birikmalarga bo‘linadi.