Kriptovalyutalar elektron tijorat bozorining rivojlanishi

Toshkent Moliya instituti

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva

Rossiyada ham kriptovalyutalar bozorida ishlovchilar soni borgan sari oshib bormoqda.2017 yilning dekabr oyi boshida Venesuela prezidenti Nikolas Maduro ham mamlakatda 100 mln ElPetro kriptovalyutasini chiqarish haqida topshiriq bergan. Ushbu kriptovalyuta mamlakatda chiqarilayotgan neft bilan ta’minlanadi – ya’ni 1ElPetro 1 barrel neft narxiga teng bo’ladi. Mamlakat rahbarining fikricha, ElPetro Venesuelaning “pul suvereniteti” ni ta’minlab berishi va pul oqimi hamda investitsitsiyalarni ko’paytirishi kerak. Boshqa barcha kriptovalyutalardan farqli o’laroq, bu kriptovalyuta VenesuelaningAyakucho neft konidagi 5 milliard barrel neft bilan ta’minlanadi.Agarda kriptovalyuta loyihasi muvaffaqiyatsizlikka uchrasa, har bir kriptovalyuta egasi bir barrel (yoki bir bochqa) neft egasi bo’ladi. Hozirgi narxlarda bu 60 dollar degani. 2018 yil 20 fevralda sotuvga chiqarilgan bu kriptovalyuta birinchi kunningo’zidayoq 735 mlndollarlik sotildi, bir hafta ichida esa bu miqdor 1 milliard dollarga yetdi. Muvaffaqiyatdan ruhlangan loyihachilar endi PetroGold kriptovalyutasini chiqarishni rejalashtirayptilar – bu kriptovalyuta esa oltin bilan ta’minlanadi. Agarda loyiha muvaffaqiyatli amalga oshsa, Petro ning kapitalizatsiyasi 6 milliard evroga yetishi mumkin. Frankfurt moliya va menejment maktabining professori Philipp Sandnerning fikricha, virtual bozordagi bu kriptovalyuta material boylik bilan ta’minlangan bo’lgani uchun bitkoinga nisbatan ancha stabil bo’lishi mumkin. Karakasdagi mas’ullarning fikrlaricha, ularning o’z mustaqil kriptovalyutalari halqaro valyuta bozorlari bilan yaqindan muloqot qilishga imkon beradi va chet ellardan moliyaviy mablag’larni jalb qila oladi. Har qanday xolatda ham ElPetro kriptovalyutasi chiqarishni virtual dunyodagi bir tajriba sifatida qabul qilsh mumkin. Agar bu yondoshuv o’zining samaradorligini ko’rsatsa, boshqa mamlakatlar ham iqtisodiyotni rivojlantirish uchun bu tajribadan foydalanishlari mumkin bo’ladi. Evropada ham bunday jarayonlar davom etmoqda, masalan, Buyuk Britaniya o’z kriptovalyutasini chiqarishni rejalashtirayapti. Bu kriptovalyuta Britaniya funt-sterlingi bilan bog’liq bo’lib, markaziy bankning fikricha, u banklar o’rnini bosishi mumkin.

Toshkent Moliya instituti

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva

BundayAngliyamilliykriptovalyutasi 2020yilningboshlaridachiqarilishimumkinliginiTheTelegraphMarkaziybankmulozimigaishoraqilganxoldama’lumqilgan. Hozirdabuniqandayqilibamalgaoshirishmuammolariilmiyizlanishjarayonidao’rganilayapti. Ushbukriptovalyutabitkoinninganalogibo’lib, tranzaktsiyatexnologiyalaridanfoydalanishniko’zdatutadi. Markaziybankningfikricha, bukriptovalyutabritaniyaliklargabanklarhizmatidanvozkechib, o’zpullariniraqamliaktivlardasaqlashimkoniniberadi. Kriptovalyutayordamidakattatranzaktsiyalarniamalgaoshirishmumkinbo’ladi (masalan, ko’chmasmulksotibolishosonlashadi). 2017 yildekabroyioxiridaIzroildavlatiham “Elektronshakel” debnomlanadigano’zkriptovalyutasinichiqarishinibildirdi. BubilanIzroiliqtisodchilariikkimuammonihalqilishmoqchi: iqtisodiyotdaginaqdpulmiqdorinikamaytirishvaqorabozorgaqarshisamaradorroqkurashish. Bukriptovalyutabitkoinninganalogibo’lmadi,

Toshkent Moliya instituti

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva

balkiIzroilmilliyvalyutasigaekvivalentbo’ladi. Shunihamaytishkerakki, hozirgipaytdajahondagi 500 taengyirikinternet-magazinlardanatigiuchtasiginabitkoinniqabulqiladi. Agarjahonvalyutabozoridagibirkunlikvalyutaoperatsiyalarimiqdori 5,4 trilliondollarbo’lsa, kriptovalyutabo’yichabirkunlikoperatsiyaralarhajmibor-yo’g’i 3 milliarddollargayetadi,xolos.Ammo, JahonIqtisodiyKengashi (DAVOS) ekspertiKlausShvabningta’kidlashicha, raqamliiqtisodiyotningrivojlanshinatijasidaamalgaoshiriladiganto’rtinchiishlabchiqarishinqilobi (Industriya 4.0) 2025 yilgakelib, insoniyatgaquyidagiimkoniyatlarnihadyaqilishimumkinekan:  90% insonlarma’lumotlarni (yoki reklamalarni) tekingavaistalganmuddatgasaqlashimkoniyatigaegabo’ladilar;  Internet tarmog’iga 1 trilliondan ortiq datchiklar ulanadi;  10% miqdoridagi insonlarning ko’zoynaklari internet tarmoq’iga ulanadi;  Barcha uchun hizmat ko’rsatadigan farmatsevt-robotlar paydo bo’ladi;  Avtomobillar 3D-printer vositasida pechat qilina boshlaydi;  Aholini ruyhatga olish Big Datava blokcheyn yordamida amalga oshiriladi;  Implant ko’rinishidagi mobil telefonlar paydo bo’ladi;  10% insonlar internet tarmog’iga ulangan kiyimlar kiyib yurishdigan bo’lishadi;  Halq iste’moli tovarlarining 10%i 3D-printerlar yordamida yasalgan bo’ladi.  Aholining 90%i smatfonlardan foydalanishadi. 3D-printer yordamida birinchi marta jigar chop qilinadi va o’rnatiladi.  Aholining 90%i internetdan foydalanadi.  Korporativ auditorlik tekshiruvlarining 30%ini sun’iy intellectli tizimlar o’tkazadi.  Soliqlar blokcheyn texnologiyalari yordamida yig’iladi va nazorat qilinadi.  Avtomobil sayohatlari birgalikda foydalaniladiagn mashinalarda amalga oshiriladi (sharing economy). YIM ning 30%i blokcheyn texnologiyalaridan foydalangan holda saqlanadi.

Toshkent Moliya instituti

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva

 Korporativ direktorlar kengashida tarixda birinchi marta aqlli robot ishtirok etadi. O’zbekistonda ham kriptovalyutani muomalaga kiritishdan avval uning qanday moliyaviy aktiv ko’rinishida qabul qilish va undan qanday tartibda foydalanish masalasini uzil-kesil hal qilish lozim bo’ladi, ya’ni, unga oddiy raqamli pul sifatida qarash kerakmi yoki uni yangi turdagi valyuta sifatida ko’rish kerakmi. Shundan so’nggina, mamlakatda kriptovalyuta aylanishining xuquqiy asoslarini ishlab chiqarish mumkin bo’ladi.