Kredit va kredit tizimi

3. Muomilaga
to’lov
vositalarini chiqarish.
Bu funksiyani amalga oshirish jarayonida kredit
faqatgina tovar emas, balki pul muomilasining jadallashuviga, undan naqd pullarni siqib
chiqarib, 
to’lovlar
aylanishining tezlashuviga ijobiy
ta’sir ko’rsatadi
. Kredit tufayli pul muomilasi
doirasiga veksel, chek, kredit kartochkalari kabi vositalar kiritilib, naqd pulli hisob-kitoblarni, 
naqd pulsiz hisob-kitoblarga almashtiradi. Bu esa ichki va tashki bozordagi iqtisodiy
munosabatlar mexanizmini osonlashtiradi va tezlashtiradi. Bu masalani hal etishda tijorat
krediti zamonaviy tovar almashinishining kerakli elementi sifatida muhim
o’rin
tutadi.

---

Kreditning obyekti
-
bu (kreditor) qarz beruvchidan qarz
oluvchiga beriladigan qiymatdir. Boshqacha aytganda kredit
aynan qaysi maqsad uchun berilsa, shu kredit obyekti
hisoblanadi. Qishloq
xo’jaligida
banklar
dehqonchilik va
chorvachilik harajatlari -
mineral
o’g’it
,
yoqilg’i
va moylash
materiallari
va boshqa harajatlar
kreditlanadi. Kredit
munosabatlarining subyektlari
bo’lib
(qarz beruvchi) va qarzdor
(qarz oluvchi)lar hisoblanadi.

---

2. Kredit munosabatlari rivojlanishining asosiy bosqichlari va asosiy tamoyillari.
O’zining
tarixiy rivojlanishida kredit quyidagi bosqichlarni bosib
o’tgan
:
•
Boshlang’ich
shakllanish. Bu bosqichning asosiy belgisi ssuda kapitali bozorida maxsus vositachilarning
yo’qligi
. Kredit
munosabatlari, 
bo’sh
pul
mablag’larining
egasi va qarz oluvchi
o’rtasida
bevosita amalga oshirilgan. Bu yerda kredit
sudxo’rlik
kapitali sifatida namoyon
bo’ladi
. Uning harakterli xususiyati
bo’lib
.
1. Qarz beruvchi va qarz oluvchi
o’rtasida to’g’ridan to’g’ri
kelishuvga asoslangan qarz munosabatlarining
to’liq
markazlashmaganligi.
2.
Mablag’larni
taqsimlashning cheklanganligi.
3. Qarz
mablag’laridan
foydalanganligi uchun juda yuqori foiz normalarining belgilanganligi va boshqalar.
Bu bosqichning tugallanishiga ishlab chiqarishning tobora rivojlanib borishi tufayli qarz resurslariga
bo’lgan
ehtiyojni keskin
oshganligi va alohida olingan
sudxo’rlar
kapitalini bu talablarni qondirishga yetarli
bo’lmaganligi
.
•
Tarkibiy jihatdan rivojlanish. Bu bosqich ssuda kapitali bozorida kredit-moliya tashkilotlari kabi maxsus
vositachilarning paydo
bo’lishi
bilan harakterlanadi.
Kapital 
sudxo’rlik
va sarroflik idoralari zaminida vujudga kelgan dastlabki banklar keyinchalik kredit institutlariga
an’anaviy
bo’lib
qolgan quyidagi funksiyalarni
o’z
zimmasiga oldi:
o
bo’sh
moliyaviy
mablag’larni o’z
vaqtida foiz bilan
to’lash
majburiyati asosida qarz oluvchiga berish.
o
yuridik va jismoniy shaxslar uchun har xil
to’lov
va hisob-kitoblar
bo’yicha
xizmat
ko’rsatish
(keyinchalik davlat uchun
ham).
o
qator maxsus moliyaviy operasiyalarni
o’tkazish
(veksel va boshqalar).
Bu bosqichning asosiy belgisi
–
iqtisodiyotda kredit munosabatlarini davlat tomonidan markazlashgan holda boshqarilishidir.
Davlat mikiyosida kredit munosabatlarining markazlashuvi har bir davlatning Markaziy banki yordamida amalga oshiriladi. 
Dastlabki milliy davlat kredit institutlarining paydo
bo’lishi
naqd pulsiz hisob-kitoblarni olib borish uchun
qo’l
keldi, hamda
tijorat banklarining operasiyalari va xizmat
ko’rsatish ko’lamining
kengayishiga olib keldi.
•
Kredit munosabatlarining takomillashuvi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida kredit munosabatlari yangi sifat darajaga
ko’tarilib
bu iqtisodiyotda informasion texnologiyaning rivojlanishi, global bank tarmoqlarining kompyuter texnologiyalari va
ma’lumotlar
bazalarining shakllanishining, mijozga xizmat
ko’rsatishining
yaxshilanishi va kredit munosabatlarini xalqaro
bozorga ham tarkalishi va boshqa sifat
o’zgarishlar
bilan
bog’liq
.

---