Kreativ 2020. indd

ILMIY MUAMMONI HAL QILISH

81.  Ilm-fanda  kreativ  fikrlash  turlicha  aks  etishi  mumkin:  ilmning 

ilgʻorlashishiga hissa qoʻshadigan yangi gʻoyalarni taklif etish; taxminlarni 

---

32

33

isbotlash  uchun  eksperimentlarni  shakllantirish;  amaliy  manfaat  boʻl-

gan  muayyan  sohalarga  tatbiq  etiladigan  ilmiy  gʻoya  yoki  ixtirolarni 

ishlab chiqish yoki ilmiy/muhandislik faoliyatini yangicha rejalashtirish 

(Moravcsik,  1981  [111]).  O‘quvchilar  kreativ  fikrlashni  ilmiy  tadqiqot 

mobaynida materiallar bilan istagancha sinab ko‘rish, oʻrganish va tahlil 

etish orqali namoyon qilishlari mumkin (Hoover, 1994 [112]).

82.  Ilm-fanda kreativ fikrlash ilmiy tadqiqot malakasiga juda yaqin, 

lekin  ushbu  testning  bir  qator  xususiyatlari  uni  matematika  va  ilm-fan 

sohasidagi testlardan butkul ajratib turadi. Birinchidan, ushbu test avval 

oʻrgatilgan  bilimni  qoʻllashga  emas,  yangi  gʻoyalarni  yaratishga  urgʻu 

beradi.  Ikkinchidan,  oʻquvchining  yondashuv  va  yechimlarining  oʻziga 

xosligi  baholanadi  (agar  javoblar  yaroqli  deb  topilsa).  Uchinchi  farq 

yagona mukammal yechimi boʻlmagan ochiq savollardan foydalanishdan 

iborat. Nihoyat, ushbu test oʻquvchining ilmiy kontekstda kreativ fikrlash 

jarayonlariga – yaʼni «toʻgʻri» yoki «eng maʼqul» yechimni topish qobiliyatiga 

emas,  ochiq  muammolar  yechimiga  qay  tarzda  yondashishiga  e’tiborni 

qaratadi.

83.  Ilmiy  muammoni  hal  qilish  domenidagi  test  savollar  turli  ilmiy 

kontekstdagi kreativ fikrlashning farqli jihatlarini qamrab oladi. Umuman 

olganda,  oʻquvchilardan  quyidagilar  soʻraladi:  ilmiy  kontekstda  ochiq 

shakldagi  muammoni  yechish;  taqdim  etilgan  ssenariyga  asoslangan 

holda, ilmiy mohiyatga ega muammolarga yechim yoki gipoteza (farazlar, 

taxminlar)  gʻoyasini  berish;  avvaldan  berilgan  tayyor  yechimni  yanada 

takomillashtirish haqida taklif berish. Ehtimoliy vazifalarda ilmiy fenomen 

borasida kuzatuvlar taqdim etilib, oʻquvchidan farqli tadqiqot predmeti 

yoki  muammoni  ifodalab  berish  uchun  gipoteza  soʻralishi;  laboratoriya 

muhitida  turli  jihozlar  orqali  biror  narsani  kashf  etish  ham  soʻralishi 

mumkin. Ko‘proq matematik yo‘nalishga ega bo‘lgan topshiriqlar guruhi 

o‘quvchilardan  ma’lumotlar  yoki  geometrik  shakllarning  berilgan  xu-

susiyatlarini namoyish qilish uchun turli usullarni ishlab chiqishlarini talab 

qilishi  yoki  ma’lumotlarning  berilgan  to‘plamidan  iloji  boricha  ko‘proq 

xulosa chiqarishlarini so‘rashi mumkin. Shuningdek, ushbu topshiriqlar 

guruhida innovativ yechimni talab etadigan ochiq muhandislik muammo 

yoki takomillashtirilishi lozim boʻlgan tizim ham taqdim etilishi mumkin.

---

33

84.  Interaktiv simulatsiya va oʻyinlar ilmiy muammoni hal qilishdagi 

kreativ fikrlashni baholashda ayniqsa qoʻl keladi, chunki bunday muhitda 

oʻquvchiga uning tanlovi va harakatlari borasida darhol aks bog‘lanish yuz 

beradi; oʻquvchilar ushbu aks bog‘lanishga qanday munosabat bildirishini 

kuzatish  ilmiy  innovatsiyaning  ajralmas  qismi  boʻlgan  magʻlubiyat  va 

kashfiyot bilan oʻquvchilarning munosabati borasida munosib maʼlumot 

beradi.

85.  Mazmun sohasiga tayyorgarlikning muhimligi bu – shubhasiz shu 

sohada  tasavvur  qilish  mumkin  bo‘lgan  aksar  topshiriqlarni  yechishda 

muqarrar paydo bo‘ladigan muammodir. Validliksiz originallik qiymatga 

ega emas, validlik esa, o‘z navbatida, hech bo‘lmaganda, asosiy bilimlarning 

ba’zi darajalarini yoki asosiy ilmiy tamoyillarni anglashni taqozo etadi.