Kostyum tarixi

Xorazm liboslari. 
Хorazm – qadimiy voha bo’lib, O’zbekistonning shimolida 
joylashgan, keskin kontinental iqlimi, yozi issiq va qishi qattiqligi bilan ajralib turadi. 
Qadimiy Хorazm madaniyati neolit (mil. avv. IV mingyillik boshidan III 
mingyillikkacha) davridan boshlab feodalizm boshigacha (XI–XIII asrlar) kuzatilgan, 
bu davrda vohada shahar madaniyati va shunga yarasha hunarmandchilik va savdo-
sotiq gullab-yashnagan. 
Хorazmiylar to’g’risidagi yozma tarixiy manbalar «Аvesto» orqali bizgacha 
yetib kelgan (mil. avv. mingyillikning birinchi yarmi), u yerda «Hraizizem» 
mamlakatining nomi uchraydi. 
X asr tarixchilari Хorazm to’g’risida shunday yozadilar: «Хorazm – serhosil, 
oziq-ovqat va mevalarga boy shahar, u yerda paxta va jundan ko’plab buyumlar 
tayyorlanadi, ular boshqa joylarga olib ketiladi. Shahar katta boylikka ega bo’lib, u 
yerdan yostiqlar uchun jildlar, qavilgan kiyim-kechak, kigiz va boshqalar chetga 
chiqariladi». 
Хalq san’atining eng yaxshi an’analari Хiva – muzeyshaharning XIII–XIX 
asrlardagi me’moriy tarixiy obidalarida aks ettirilgan, bunda xorazmlik qadimiy 
me’morlarning yuksak san’ati ansambllarning uygun birligida mujassamlashgan. 
Qadimiy shahar Хiva – Аmudaryoning o’ng qirg’og’i va qadimiy Ipak yo’lida 
joylashgan bo’lib, hammadan ko’proq o’z milliy xislatlarini saqlab qolgan. Bu 
belgilar genetik jihatdan ularning qadimiy ota-bobolariga borib taqalishidan dalolat 
beradi. 
Кiyimlarning o’ziga xosligi uni kiyadigan kishilarning yoshi, ijtimoiy ahvoli, 
dunyoqarashi, hayotdagi qayg’uli va quvonchli hodisalar, xo’jalik yuritishi va tabiiy 

---

149
shart-sharoitlar bilan belgilanadi. Bu me’yor va talablar kiyimlarni tikishda 
foydalaniladigan matolar, ularning gullari, bezatilishi, ranglari, kiyimlarning 
bichilishi va katta-kichikligiga ham o’z ta’sirini o’tkazadi. 
Хorazm xalqining milliy kiyimlari quyidagi xususiyatlari: uyg’unlashib ketgan 
ranglarning an’anaviyligi, erkaklar va ayollar bosh kiyimlari (mo’ynalari uzun katta 
shapkalar) shaklining o’ziga xosligi bilan ajralib turadi. Bunday bosh kiyimlar 
cho’girma telpak deb ataladi, u qo’y terisidan tikilgan bo’lib, uni erkaklar yil 
davomida kiyib yuradilar (115-a, b rasmlar).
a)
b) 
115-rasm.a- ayollar, b- erkaklar Xorazm milliy liboslari 
Lachak deb ataladigan marosim bosh kiyimi va o’ziga xos zargarlik buyumlari 
milliy libosning elementlarini tashkil qiladi . 
Хorazmda misga zarb berib, naqshlar solib buyumlar tayyorlash va zargarlik 
san’ati juda rivojlangan. Boshqa mintaqalardan farqli ravishda Хorazm zeb-ziynatlari 
shakllarining turlitumanligi va mukammalligi bilan ajralib turadi .
Хorazm ayollari ipakdan tikilgan doirasimon shakldagi gulli tahya (do’ppi) ga 
ipdan yoki qush patidan popuk o’rnatib tangalar osganlar.

---

150
116-rasm. Ayollar bezaklari. Taxyado’zi, manglaydo’zi va jig’alar. Yarim-
tirnoq – quloq orqasiga taqiladigan ayollar bezagi. 
 
116-rasm. 
Tahyalar. 
Тahyo ustidan, odatda, ro’mol yopilgan. Bu yerda ro’mol turlari ko’p bo’lgan: 
mahalliy ustalar to’qigan oq takana va ipak ro’mol (chitkor gul bosilgan), jundan 
to’qilgan naqshli serjun ro’mol, chetdan keltirilgan boku ro’mol, parang (fransuz yoki 
Yevropa) ro’moli va hokazolar. Erkaklarning qadimdan kelgan bosh kiyimlari – 
cho’g’irma bir necha turda qo’y terisidan tikilgan. Qorako’l teris idan tikilgan sherozi 
popoq va quloqchin keyingi davrlarda paydo bo’lgan.