Kostyum kreativ grafikasi

47-rasm. Drapirovkadagi murakkab taxlamalarning chizmatasviri.
110

---

         
Agarda mato bo’lagini gorizontal yuzaga tashlasak,  murakkab buklamalar
to’plami hosil bo’ladiki, u hech qanday sistemaga bo’sunmaydi, har gal taxlamlar
yangicha shaklda hosil bo’ladi. Drapirovkaning bunday holatda joylashishi to’g’ri
chiziqli murakkab bo’rtmalarni shakllantiradi.
   
          
  
48-rasm. Yuzaga erkin holatda tashlangan matodagi taxlamalar chizmatasviri.
         Agarda matoni vertikal, gorizantal nuqtadan balandda turgan figura ustiga
tashlansa,bir   yoki   ikki   tayanch   nuqtalar   tashlangan   drapirovka   hosil   qiluvchi
murakkab turkumdagi burmalar paydo bo’ladi. Hajm ustiga tashlangan drapirovka
hosil qilgan taxlamlar shaklan xilma-xil bo’ladi. (48-rasm)                          
       Sharsimon shakl yuzasiga tashlangan darpirovkadagi taxlamlar ham ma’lum
qonun-qoidalarga   bo’ysunadi.     Drapirovka   sharsimon   shaklning   yuqori  qismida
tekis   yuza   hosil   qiladi.     Drapirovka   yuqori   qismdan   keng   gorizontal   aylana
shaklgacha   qanchalik  uzoqlashsa,   shunchalik  erkin  osilgan  taxlamlarni    yuzaga
keltiradi.   Bunday   aylanada bir qancha tayanch nuqtalari hosil bo’ladi. Ulardan
ham tahlamlar , bir tayanch nuqtadan   uzoqlashib osilgan sayin yuzaga kelgan
taxlamlar singari hosil bo’ladi. Agarda ikki sharsimon shakldan foydalanilsa, ular
orasidagi   drapirovkaning   gorizontal   tekisligida   yengil   bukilgan,   pastroqdagi
vertikal tekislikda esa- ikki nuqtadan osilib tushgan drapirovka kompozitsiyasida
chuqur taxlamlar  hosil bo’ladi.
111

---

                Agarda   tayanch   nuqtasidan   yuqorida     joylashgan   sharsimon   shaklga
drapirovka   tashlansa,   unda   shaklning   bir   qismi   bekilib,   drapirovka   sharsimon
shaklga ega bo’ladi va taxlamlar uning atrofida hosil bo’la boshlaydi. 
  Agarda drapirovka matosi uchun to’qimachilik polotnosi ishlatilsa, unda
silliq gorizontal yuzada bo’rtma va puffaklar hosil bo’ladi. Elastiklik hususiyati
tufayli   hosil   bo’lgan   taxlamlardagi   bo’tiq   qismlari   buralib,   aylana   taxlamlarni
shakllantiradi. Erkin osilgan drapirovkada xarakterli og'ir doim pastga tomon egilib
turuvchi taxlamlar kuzatiladi. Og’ir taxlamlar diagonal so’ng esa pastga tomon
aylana   hosil   qilb,   yoy   uchlari   radial   (radius   bo’ylab   tarqalgan)   taxlamlarni
shakllantiradi.
            Yuqorida   ta’kidlanganlarga   mos   ravishda,   murakkab   taxlamlarni   kelib
chiqishini tahlil qilish mumkin. Mashhur   rassomlar ishlarida drapirovkalarning
murakkab shakllaridagi xilma-hil taxlamlar turini ko’rishimiz mumkin. 
              Drapirovkaning   barcha   kompozitsion   yechimi   asosida   uning   o’quv
vazifasining mavzusi yotadi.
       Drapirovkalarni naturadan tasvirlashga kirishishdan oldin, trikotaj polotnolari
yoki turli matolar parchalarini ko’rib chiqish maqsadga muvofiq bo’ladi. Matoning
drapirovkaga   mosligini   tekshirib   ko’rish   zarur.   Matoni   yoki   to’qimachilik
polotnolarini stend yoki maniken ustiga chiroyli va ifodali taxlamlar hosil qilib,
matoning fakturasi va plastik hususiyatlarini hisobga olib, so’ng uni maxkamlash
lozim. Xar-hil matolar va polotnolarga bir vaqtda qaraganda, taxlamlar xarakterini
rang-barangligini   taxlil   qilib,     drapirovkalarni   tasavvurdagi   siymosini   (obraz),
taxlamlar ustidagi “o’ynoqi”  naqshlarni aniqlash mumkin.
112

---

   
  
 49-rasm. Liboslarda taxlamalrni chizmatasvirda aks ettirilishi.
       Turli mato parchalarini ketma-ketlikda ko’rib chiqish maqsadga muvofiqdir:
qalin va harirlari, jilosiz va yaltiroqlari, dag’al va yumshoqlari va hakozo. Shunda
ham har gal ikki-uchtasini solishtirish kerak. Shundagina junli, shoyi va paxtali
matolar,   polotnolardan   shakllangan   taxlamlarning   keskin   farqini   ko’rish
mumkin.Drapirovkani tasvirlash oldidan, qog’ozga qanday joylashtirish, tasvirni
qog’ozga   komponovka   qilib,   qog’oz   “bo’shlig’iga”   tasvirni   nisbatlash   lozim.
Kompozitsiyadagi   nisbat   o’ng  va   chap,   baland  va   pastdagi   uning   elementlarini
barobar   bo’lish   orqali   erishiladi.   Ammo   bu,   tasvir   simmetrik   joylashishi   kerak
degani   emas.   Masalan,osilib   turgan   drapirovka   tasviri,   agarda   pastdan   ko’proq
bo’sh joy qolsa, ishonarli chiqadi.Shunda qog’ozdagi “Bo’shliqlar” kompozitsion
to’g’ri bo’ladi. Stolning gorizontal yuzasidagi drapirovkani og’irligi va muallaqlik
holati taasurotini berish uchun tasvirni ozroq pastga siljitish maqsadga muvofiq
bo’ladi.   Faqat   ko’z   oldimizdagi   drapirovka   obarazini   yaxlitligiga   erishgandan
so’ng, hayolan qog’oz o’lchami bilan “og’irlik” nisbatlarini solishtirib, drapirovka
joylashgan  yengil  kontur chiziqlarni belgilab chiqib, tasvirlashga otish mumkin.
              Drapirovka   kompozitsiyasida   matolarning   plastik   hususiyatlari,   rang
kontrastlari ahamiyatini ko’ra olib,ishda mohirona qo’llash mahoratini kuchaytirish
muhim.
113

---