|
3.1. Innovatsiya tushunchasi va ularning tasnifi
Korxonaning muhim vazifalaridan biri barqaror uzoq muddatli iqtisodiy o'sishni ta'minlashdir. Bu ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, raqobatdosh ustunliklarga erishish va mustahkamlash, tashqi iqtisodiy aloqalarni kengaytirish asosida mumkin.
Korxonada iqtisodiy o'sish uchun quyidagi jarayonlar yotadi:
yangi tovarlar ishlab chiqarishni yaratishga, ilgari o'zlashtirilgan tovarlarni ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga yordam beradigan texnologik tuzilmalarni o'zgartirish;
ishlab chiqarish ko'lamining o'sishi va iqtisodiy faoliyatning tashkiliy-iqtisodiy shakllarining rivojlanishi.
Xarakterlash uchun innovatsion faoliyat quyidagi tushunchalardan foydalaniladi.
Innovatsiya – innovatsiyaning turli nazariyalarini o‘rganuvchi fan sohasi; innovatsiyalarni shakllantirish, ularni taqsimlash; innovatsiyalarga qarshi turuvchi omillar; inson va innovatsion organlarning ushbu qarshi harakatlariga moslashish; innovatsion yechimlarni ishlab chiqish.
Innovatsion faoliyat- yakunlangan natijalarni amalga oshirishga qaratilgan jarayon ilmiy tadqiqot va rivojlanish yoki fan va texnika yutuqlari yangi yoki takomillashtirilgan mahsulot, bozor yoki jarayonga.
Innovatsiya (innovatsiya)- mahsulot shaklidagi innovatsion faoliyatning yakuniy natijasi yoki texnologik jarayon.
Tashkilotning innovatsion salohiyati- innovatsion faoliyatni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan har xil turdagi resurslar majmui.
Innovatsion soha- innovatsion mahsulotlar ishlab chiqaruvchilari va iste'molchilari, shu jumladan innovatsiyalarni yaratish va tarqatish faoliyati sohasi.
Innovatsion dastur- resurslar, ijrochilar, yangi turdagi mahsulotlar va texnologiyalarni ishlab chiqish va tarqatish shartlari bo'yicha kelishilgan innovatsion loyihalar va tadbirlar majmui.
Innovatsion infratuzilma- innovatsion faoliyatni amalga oshirishga hissa qo'shadigan tashkilotlar.
Quyidagi tashkilotlar mavjud:
Inkubator - keng ko'lamli axborot xizmatlarini amalga oshiradigan va bir nechta binolarni egallagan murakkab ko'p funktsiyali majmua.
texnologiya parki- murakkab funktsional tuzilishga ega bo'lgan ilmiy-ishlab chiqarish hududiy majmuasi. Uning asosiy vazifasi kichik bilim talab qiluvchi mijoz-firmalarning rivojlanishi uchun sharoit yaratishdir. Texnoparkning tarkibiy boʻlinmasi markaz hisoblanadi. U quyidagilar shaklida bo'lishi mumkin: tadqiqot markazi, inkubator, ilmiy-texnika majmuasi, sanoat zonasi, marketing markazi va boshqalar.
texnopolis – alohida shahar negizida yaratilgan yaxlit ilmiy-ishlab chiqarish tuzilmasi bo‘lib, uning iqtisodiyotida texnoparklar va inkubatorlar muhim o‘rin tutadi.
aqlli mahsulot- ma'naviy ishlab chiqarish sohasidagi faoliyat natijasi. U quyidagi shakllarda sodir bo'ladi: ilmiy-texnik mahsulotlar, informatika mahsulotlari (kompyuter dasturlari, ma'lumotlar bazalari va boshqalar), madaniy mahsulotlar. Intellektual mahsulotning paydo bo'lishi bilan bog'liq holda, intellektual mulk paydo bo'ladi.
Korxonada innovatsion faoliyat quyidagilarni o'z ichiga oladi:
innovatsiyalar g'oyasini rivojlantirish uchun AR-GE;
xom ashyo va materiallarni tanlash;
yangi texnologiya namunasini loyihalash, ishlab chiqarish, sinovdan o'tkazish;
innovatsiyalarni amalga oshirish uchun yangi tashkiliy va boshqaruv yechimlarini ishlab chiqish;
innovatsiyalarni axborot bilan ta'minlash;
AR-GE uchun treninglar;
innovatsiyalarni ilgari surish maqsadida marketing tadqiqotlarini tashkil etish va boshqalar.
Demak, korxonada innovatsion faoliyatning markaziy bo'g'ini innovatsiya (innovatsiya) hisoblanadi. Korxonaning innovatsion faoliyati ob'ekti sifatida innovatsiyalarni quyidagi xususiyatlarga ko'ra tasniflash mavjud:
mazmuni bo'yicha (tovarlar, xizmatlar, texnik, tashkiliy, iqtisodiy, ekologik, axborot);
yangilik darajasiga ko'ra (mutlaq, nisbiy, shartli, xususiy);
innovatsion salohiyat bo'yicha (radikal, birlashtirilgan, o'zgartirilgan);
innovatsion jarayonning xususiyatlariga ko'ra (tashkilot ichidagi, tashkilotlararo);
innovatsion jarayon bosqichlarining davomiyligi bo'yicha;
rivojlanish va taqsimlanish darajasi bo‘yicha (davlat, respublika, hududiy, tarmoq, korporativ, firma);
rivojlanish va qo'llash sohalari bo'yicha (sanoat, moliya, xizmat ko'rsatish, savdo va vositachilik, ilmiy-pedagogik, huquqiy);
moliyalashtirish manbalari bo'yicha (o'z mablag'lari, to'g'ridan-to'g'ri byudjet mablag'lari, qarz mablag'lari, qarz mablag'lari).
Innovatsiyani tavsiflovchi muhim tushuncha uning hayot aylanishidir. Bu innovatsiyani yaratishdan to innovatsion mahsulotni ishlab chiqarishdan olib tashlash va uni yo'q qilishgacha bo'lgan bosqichlar to'plamidir.
Innovatsiya o'z hayotiy tsiklida quyidagi bosqichlardan o'tadi:
kelib chiqishi, ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilganda, innovatsiyalarning eksperimental partiyasini ishlab chiqish va yaratish;
o'sish (mahsulotning bozorga bir vaqtning o'zida kirishi bilan sanoat rivojlanishi);
etuk (seriyali va ommaviy ishlab chiqarish);
bozorning to'yinganligi (maksimal ishlab chiqarish va sotish);
pasayish (ishlab chiqarishni qisqartirish va mahsulotni bozordan olib qo'yish).
Ishlab chiqarishning hayot tsikli va innovatsiyaning hayot aylanishini farqlash kerak.
Innovatsiyalarning hayot aylanishini tahlil qilish quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi:
ushbu turdagi mahsulotlarning hayot davrlarining umumiy davomiyligi aniqlanadi;
asosiy tendentsiya aniqlanadi va uning atrofida innovatsion hayot tsiklining taqsimlanishi;
yangi texnika ishlab chiqarishni ko'paytirish strategiyasi va taktikasini ishlab chiqish;
o'tgan davrlarning davomiyligiga ta'sir qiluvchi omillarni tahlil qilish.
Tashkilotning innovatsion faoliyatini tahlil qilish uchun kelajakdagi davr omillarini prognoz qilish kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
