Korxona hisoblanadi. “Kоrхоnа iqtisоdiyoti” fаnining prеdmеti

4.1-rasm. Marketing konsepsiyasi.
42. Marketing faoliyatida bozorni o‘rganishning asosiy elementlaridan biri bozor konyunkturasini o‘rganish bilan bog‘liq bo‘ladi
43. Bozor konyunkturasi – ma’lum davrda shakllangan bozor holati (narxlar darajasi, talab va taklif o’rtasidagi munosabat va hokazo). Bozor konyunkturasi – ayrim bozorlarda muayyan holatlarning mavjudligi. Bozor konyunkturasi muayyan davrdagi bozor holati, bozorda muvozanat (talab va taklifning bir-biriga nisbati)ning mavjudligi yoki buzilganligi bilan xarakterlanadi. Shunga ko‘ra bozor konyunkturasi ijobiy yoki salbiy, qulay yoki noqulay bo‘lishi mumkin.
Bozor konyunkturasi – bu aniq vaqt davomida bozorda yuzaga keladigan iqtisodiy vaziyat bo‘lib, u talab va taklif orasidagi nisbatni, narxlar darajasini, tovar zahiralari va boshqa iqtisodiy ko‘rsatkichlarni tavsiflaydi. Marketingda esa bozor konyunkturasi, deganda belgilangan vaqtda maqsadli bozorda vujudga keladigan iqtisodiy shart-sharoitlar majmuasi tushuniladi. Bozor konyunkturasini o‘rganish zarurati quyidagilarga bog‘liq bo‘ladi:
a) odatda, bozorning sig‘imi, segmentlanishi va talab elastikligi o‘zgarib boradi, shu sababli ularning monitoringini amalga oshirish lozim;
b) bozordagi omillar kompleks ravishda ta’sir o‘tkazishi sababli ularni alohida o‘rganish tegishli samara bermaydi;
d) bozor to‘g‘risidagi ma’lumotlar odatda, retrospektiv xarakterga ega, shu sababli rejalashtirish uchun maxsus usullar talab qilinadi
44. . “Sotuvchi bozori” - talab taklifdan ko‘p bo‘lgan holatda kuzatiladi. Bunday bozorda sotuvchi hukmronlik qiladi, xaridorning esa faol ishtirokchi bo‘lishiga to‘g‘ri keladi. Bunday holatda “pul tovar orqasidan yuguradi”. Sotuvchi bozori – bunday sharoitda albatta firma o‘z tovarini sotish uchun ko‘p kuch sarflamasligi, o‘z ishlab chiqarish hajmlarini o‘zgartirmasligi, mahsulot sifat ko‘rsatkichlariga, dizayniga e’tibor qaratmasligi mumkin. Taklifning talabdan orqada qolishi bozorda raqobatning sustligini ko‘rsatadi.
45. “Xaridor bozori” – bunday bozorda taklif talabdan ko‘p, shuning uchun xaridorlar (iste’molchilar) taklif etilayotgan tovarlar va xizmatlar orasidan xohlaganini tanlash imkoniyatiga ega. Bunday bozorda xaridorlar ustunlikka ega bo‘lib (xaridortovar narxiga, uning sifatiga, dizayni, foydaliligiga alohida talablar qo‘yadi), ishlab chiqaruvchi va sotuvchilar bozorning eng faol ishtirokchilariga aylanadilar. Bunday holatda “tovar pul orqasidan yuguradi”, ya’ni raqobatning mavjudligi bilan xarakterlanadi. Bunday vaziyatda firma iste’molchilarni chuqur o‘rganishi, marketing vosita (instrument)laridan keng foydalanib bozorning ichki muhitini, tovarlar assortimentini, narx-navoni o‘rganib raqobat muhitida yangi tovarlar va xizmat turlarini ishlab chiqishlari, sotuvni rag‘batlantiruvchi choralar qo‘llanishi zarur
46. Talab va taklifning miqdori va tarkibi jihatidan bir-biriga muvofiq kelishini “muvozanatli bozor” deb yuritiladi. Muvozanatli bozorni ta’minlashning asosiy yo‘llari quyidagilar hisoblanadi: ishlab chiqarishni talab darajasiga yetkazish orqali bozorni to‘yintirish, yetarli darajada mahsulotlar zaxirasini barpo etish, xaridorgir mahsulotlar narxini oshirish va aksincha, talab uncha mavjud bo‘lmagan mahsulotlar narxini pasaytirish va boshqalar.
47. Tovarning hayotiylik davri konsepsiyasi ilk bor amerikalik marketolog T.Levitt tomonidan 1965-yilda ta’riflangan edi.
48. . Bozorga kirish bosqichi. O‘sish bosqichiYetuklik bosqichi4. Pasayish bosqichi5. Chiqish bosqichi
49. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari rivojlanishi marketingning ham zamonaviy turlari paydo bo’lishiga olib keldi. Jumladan, internet-marketing, SMM, PR-marketing va boshqalar. Ular umumlashtirilgan holda “raqamli marketing” deb atalmoqda. Internetda ulkan axborot imkoniyatlari mavjud. Bu yerda har qanday reklama xabari, audio, video, flash texnologiyasidan foydalangan holda, matn, grafika va multimedia ko’rinishida bo’lishi mumkin. Ushbu veb-resurs keng maqsadli auditoriyaga samarali ta’sir ko’rsatishga imkon beradi.

50. SMM (Social Media Marketing) – brendni ijtimoiy tarmoqlarda reklama qilishdir.

51. Asosiy fondlar iqtisodiy mohiyatiga ko‘ra, ishlab chiqarish jarayonida bir yildan ko‘p muddat davomida qatnashib, qiymatini ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarga, bajarilayotgan xizmatlarga yillar davomida qisman o‘tkazib boradi. Ularga mashinalar, binolar, inshootlar, transport vositalari, qurilmalar, mexanizmlar va boshqalar kiradi.
Funksional vazifasiga qarab asosiy fondlar ishlab chiqarish va noishlab chiqarish vositalariga bo‘linadi.
Korxonalardagi asosiy fondlarning tarkibi o‘zining moddiy хarakteriga va ishlab chiqarish jarayonida qatnashishiga qarab quyidagi guruhlarga bo‘linadi:
a) ishlab chiqarishi asosiy fondlari (imorat, inshootlar, traktorlar, uzatuvchi moslamalar, mashina va mexanizmlar, mahsuldor hayvonlar, ko‘p yillik mevali daraхtlar va boshqalar);
d) noishlab chiqarish asosiy fondlari (uy-joy kommunal xo‘jaligi, tibbiyot muassasalari, bolalar bog‘chasi, klublar, istirohat bog‘lari, maishiy xizmat ko‘rsatish shaxobchalari va boshqa shu kabilarning vositalari).
52. Korxonalarning fondlari tarkibida aylanma fondlar ham muhim ahamiyatga ega. Aylanma fondlar – mahsulot ishlab chiqarish, xizmatlarni bajarish jarayonida bir marta qatnashib, qiymatini shu mahsulotlarga to‘liq o‘tkazib, o‘z shaklini ham o‘zgartiradigan vositalardir. Ularga yoqilg‘i, yog‘lovchi materiallar, kimyoviy vositalar, kam qiymatli, tez to‘zuvchi materiallar, joriy va valyuta hisob raqamlaridagi, kassadagi mablag‘lar va boshqa shu kabilar kiradi. Aylanma fondlar ishlab chiqarish va realizatsiya jarayonining uzluksiz amalga oshishini ta’minlab turadi. Aylanma fondlar ishlab chiqarish jarayonida bir marotaba qatnashib, o‘z shaklini o‘zgartiradi. Masalan, yonilg‘idan foydalanish natijasida texnikalar ish bajaradi va hokazo.
Aylanma fondlar ishlab chiqarish jarayonida bajarayotgan vazifalarini e’tiborga olgan holda uch guruhga bo‘linadi: ishlab chiqarish zahiralari, tugallanmagan ishlab chiqarish xarajatlari va muomaladagi vosita va mablag‘lar.
Aylanma fondlarining aylanishi o‘zida uch bosqichni mujassamlashtiradi: ta’minot, ishlab chiqarish va realizatsiya (sotish).
Aylanma fondlarning tarkibi korxonalarning ixtisoslashuviga qarab turlicha bo‘ladi. Masalan, qurilish sohasida faoliyat yurituvchi korxonaning aylanma fondlari tarkibi bilan savdo sohasida faoliyat yurituvchi korxonaning aylanma fondlari tarkibi bir-biridan farq qiladi.
Aylanma fondlar mahsulotlarni ishlab chiqarishda korxona faoliyatining so‘nggi natijalariga bir xilda ta’sir etmaydi. Ta’sir etish darajasiga qarab aylanma fondlar:
- korxonadagi ishlab chiqarish jarayoniga va samaradorligiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir qiluvchi;
- ishlab chiqarish jarayoniga va samaradorligiga bilvosita ta’sir qiluvchi aylanma fondlarga bo‘linadi.
54. Asosiy fondlar amortizatsiyasi – ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar yoki ko’rsatilayotgan xizmatlar tannarxiga yillar davomida o’tkazib borilishi hisobiga asosiy fondlar qiymatining kamayib borishidir. Shu yo’l bilan sotib olingan yoki qurilgan asosiy vosita qiymati asta-sekin qoplanadi. Agar asosiy vosita sotib olingan yoki qurilgan yilning o’zida ishlab chiqarilgan mahsulotlar yoki ko’rsatilgan xizmatlar tannarxiga kiritiladigan bo’lsa, mahsulot yoki xizmat tannarxi keskin oshib ketishiga olib keladi.
Asosiy vositalarning eskirishini ularning amaldagi eskirish me’yorlari yordamida aniqlash mumkin. Ularning eskirish qiymati amortizatsiya summasi deb ataladi. Asosiy vositalarning eskirishini belgilab beruvchi amortizatsiya me’yori asosida ularning eskirish summasi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

Bunda: As – asosiy vositaning amortizatsiya summasi (ming so‘m);