Коррупция

Давлат харидлари
, қоидага кўра, конкурс асосида бир нечта таклиф 
орасидан объектив равишда энг яхшисини танлашни назарда тутади, лекин 
баъзида амалдор битимдан энг кўп «комиссион тўлов» (откат-ортга 
қайтариш) ваъда қилган сотувчининг ғалабасини таъминлаши мумкин. 
Бунинг учун конкурсда иштирок этиш чегараланади, унинг қоидалари тўлиқ 
маълум қилинмайди ва ҳ.к. Натижада харидлар оширилган нархлар бўйича 
амалга оширилади. 
Бюджетдан ташқари счетлар
кўпинча қонуний мақсадлар билан (пенсия 
фонди, йўл фонди ва б.) билан ташкил қилинади. Бироқ айрим фондларда, 
масалан, ногиронларга кўмак бериш фондларида даромад реал 
харажатлардан ортиқ бўлиши мумкин, бу эса айрим амалдорларда «ортиқча» 
капитални ўзлаштириб олиш истагини рағбатлантиради. Аксинча, тақчиллик 
шароитларида амалдорлар пул кимга келиб тушишини ўз ихтиёрича ҳал 
қилади. Айрим мамлакатларда хорижий ёрдам орқали ёки табиий 
ресурсларни сотишдан олинган маблағлар бюджет маблағларидан кўра 
ёмонроқ назорат қилинадиган ва унчалик шаффоф бўлмаган махсус 
фондларга йўналтирилди. Товарлар нархининг ҳар дақиқада ўзгариб туриши 
сабабли транзакциянинг асл нархини ва бундай фондларга ажратмалар 
ҳажмини аниқлаш осон эмас, бу эса пулнинг бир қисмини амалдорлар 
чўнтагига йўналтириш имконини беради.
23
Коррупция борасида энг фойдали бўлган соҳалар орасида қуйидагиларни 
ажратиб кўрсатиш мумкин: 

Солиқ имтиёзлари

Хомашё товарларини бозор нархларидан арзонга сотиш 

Районлаштириш, чунки бу ернинг баҳосига таъсир этади 

Табиий ресурслар қазиб чиқариш 
21
Tanzi V. Corruption around the world. // IMF Staff Papers. — 1998. — Vol. 45, No. 4. — P. 559. 
22
Амалдорларнинг пора ва «отступной» олишини англатадиган «Давлат рентаси» атамаси билан бир 
қаторда Россияда «маъмурият рентаси» (Е.Гайдар томонидан 1995 йил «Реформы в России. Установившиеся 
интересы и практические альтернативы») конференциясида киритилган) ва «статус рентаси» (Президент 
В.Путин томонидан 2001 йил ҳар йиллик Федерал йиғилишга мурожаатида киритилган) ифодаси ҳам 
қўлланади. 
23
Tanzi V. Corruption around the world. // IMF Staff Papers. — 1998. — Vol. 45, No. 4. — P. 559. 

---

12 
12 
Коррупция

Давлат активларини сотиш, айниқса, давлат корхоналарини 
хусусийлаштириш

Тижорат фаолиятининг маълум бир турига (айниқса, экспорт-импорт 
соҳасида) монопол ҳокимлик тақдим этиш 

Хуфёна иқтисодиёт ва ноқонуний бизнес стидан назорат (тамагирлик, 
тақиб қилишдан ҳимоя, рақобатчиларни йўқ қилиш ва ҳ.к.) 

Ҳукумат органларида масъул лавозимларга тайинлаш. 
Проф. Т.Гильвасоннинг таъкидлашича, фуқароларда давлат бошқаруви 
ҳақида ахборотга эркин эга бўлиш йўқлиги (яъни унинг шаффоф эмаслиги) 
коррупцияга хизмат қилади ва иқтисодий инқирозларга олиб келиши 
муқаррар бўлади.
24