Ko’rildi: O’ibdo’

Rivojlaniruvchi: Mavzuni ko`rgazmali qurollar va qo`shimcha adabiyotlardan foydalanib o`quvchilarni bilim, ko`nikma va malakalarini oshirish.
Darsga oid kometensiya:

Tayanch va fanga oid kompetensiya: Fizika fani va qonunlari kompentensiyasi, fizik kattaliklar kompentensiyasi...
Fanlararo aloqadorlik: Matematika, astronomiya, biologiya, kimyo.
Darsning jihozlari: darslik, qo`shimcha adabiyotlar, tarqatma materiallar.
Asosiy tushuncha va atamalar: Kvant fizikasining paydo bo`lishi
Darsning blok chizmasi:

№	Dars bosqichlari:	Vaqti:
1	Tashkiliy qism	3 minut
2	O`tilganlarni takrorlash	10 minut
3	Yangi mavzuni bayoni	25 minut
4	Darsni mustahkamlash	5 minut
5	Uyga vazifa	2 minut

Darsni o`tish metodi: joriy, baxs munozara, savol- javoblar.

Darsni borishi:

1. 
   Tashkiliy qism: O`quvchilar bilan salomlashish, davomatini aniqlash, navbatchilikni nazorat qilish.
   
2. 
   O`tilgan darsni takrorlash: uyga vazifani tekshirish orqali o`tilganlarni takrorlash.
   
3. 
   Yangi mavzu bayoni:
   

Klassik va kvant nazariyasining ko’p masasalarini echishda elastik kuchga o’xshash kuch ta’sirida tebranma harakat qiluvchi sistema model sifatida foydalaniladi va uni chiziqli garmonik oscillyator deb ataladi. Prujinali, fizik va matematik mayatniklar garmonik oscillyatorlarga misol bo’la oladi. Garmonik oscillyatorning potencial energiyasi

(19.22)

formula bilan aniqlanishi bizga ma’lum. Bu erda ₀ – oscillyatorning xususiy chastotasi, m – oscillyatorning massasi. (19.22) bog’lanish grafigi paraboladan yoki boshqacha aytganda parabola shaklidagi «potencial» o’radan iborat bo’ladi.

Oscillyatorning to’liq energiyasi uni potencial va kinetik energiyalarining yig’indisiga teng va u vaqt o’tishi bilan o’zgarmaydi:

(19.23)

Bu ifoda energiyaning saqlanish qonunini ifodalaydi. Energiyaning saqlanish qonuniga ko’ra to’liq energiya oscillyatorga berilgan dastlabki energiyaga teng bo’ladi. Oscillyatorning to’liq energiyasi uni tebranishi davomida potencial va kinetik energiya orasida turlicha taqsimlanadi. Agar 19.6-rasmda ko’rsatilgan grafikda to’liq energiyaga mos joydan gorizontal chiziq o’tkazsak, bu chiziq koordinatalari x=A bo’ladi, bu erda A-oscillyatorning tebranish amplitudasi. Oscillyator –A, +A oraliqdan chiqa olmaydi. Agar u bu oraliqdan chiqadi desak, uning potencial energiyasi to’liq energiyadan ham katta bo’lib, energiyaning saqlanish qonuni buziladi. Demak, klassik oscillyator chegaralangan fazo sohasida tebranadi.

Kvant mexanikada chiziqli garmonik oscillyator-kvant oscillyator deb ataladi. Kvant oscillyatorga misol qilib, kristall panjara tugunida tebranma harakat qilayotgan atomni, molekulani va umuman olganda tebranma harakat qilayotgan har qanday mikrozarrani olish mumkin. Kvant oscillyatori uchun Shredinger tenglamasi quyidagicha yoziladi:



(19.24)

Bu erda oscillyatorning potencial energiyasi,W–oscil-lyatorning to’liq energiyasi.

Differencial tenglamalar nazariyasidan ma’lumki, (19.24) ko’rinishdagi differencial tenglama energiyaning

(19.25)

Bo’ladigan xususiy qiymatlarida echimga ega. (19.25) formuladan ko’rinadiki, kvant oscillyator energiyasi diskret qiymatlarni olib o’zgaradi, ya’ni uni energiyasi kvantlanadi. Kvant oscillyatorning ham eng kichik energiyasi vertikal devorli potencial o’ra ichidagi zarraning energiyasiga o’xshab, noldan katta bo’ladi. Oscillyatorning bu eng kichik energiyasi (19.25) dan n=0 bo’lganda bo’ladi.